(erzat_bek@mail.ru)
Актуальность статьи обусловлена потребностями дальнейшего совершенствования деятельности Парламента по правовой охране и защите Конституции Республики Казахстан, задачами повышения эффективности противодействия конституционным правонарушениям. Отмечается повышенная социальная опасность конституционных правонарушений, которые посягают на такие ценности государства и общества, как гражданство, устройство и организация государственной власти, защита прав и свобод человека, обеспечение национальной безопасности, суверенитета и целостности государства, соответствие законов Конституции. Показывается правовой механизм охраны и защиты Конституции, который охватывает правовые основы данной деятельности, а также субъектов, объект и методы (способы) противодействия конституционным правонарушениям, вопросы восстановления конституционной законности. Рассматриваются четыре группы полномочий Парламента по правовой охране и защите Конституции Республики Казахстан. В рамках полномочий Парламента и его Палат по обеспечению соответствия законов Конституции Республики обнаружено отсутствие правовой корреляции, в силу которого Конституционным Советом проверяются не все принятые Парламентом законы на их соответствие Конституции Республики до подписания Президентом. Предлагается подпункт 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан изложить отдельным пунктом данной статьи в следующей редакции: «3. Конституционный Совет рассматривает до подписания Президентом Республики все принятые Парламентом законы на их соответствие Конституции Республики». Ключевые слова: Конституция; правовая охрана Конституции; правовая защита Конституции; конституционные правонарушения; Парламент; полномочия Парламента; закон; конституционность закона; Конституционный Совет; полномочия Конституционного Совета.

Бекбаев Е.З. Парламенттің Қазақстан Республикасы Конституциясын құқықтық күзету және қорғау жөніндегі өкілеттіктері. Мақаланың өзектілігі Парламенттің Қазақстан Республикасының Конституциясын құқықтық күзету және қорғау жөніндегі қызметін одан әрі жетілдіру қажеттілігімен, конституциялық құқық бұзушылықтарға қарсы іс-қимылдың тиімділігін арттыру міндеттерімен айқындалады. Мемлекет пен қоғамның азаматтық, мемлекеттік биліктің құрылымы мен ұйымдастырылуы, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау, ұлттық қауіпсіздікті, мемлекеттің егемендігі мен тұтастығын қамтамасыз ету, заңдардың Конституцияға сәйкестігі сияқты құндылықтарына қол сұғатын конституциялық құқық бұзушылықтардың жоғары әлеуметтік қауіптілігі атап өтіледі. Конституцияны күзету мен қорғаудың құқықтық негіздерін, сондай-ақ конституциялық құқық бұзушылықтарға қарсы іс-қимылдың субъектілерін, объектілері мен әдістерін (тәсілдерін), конституциялық заңдылықты қалпына келтіру мәселелерін қамтитын осы қызметтің құқықтық тетігі көрсетіледі. Парламенттің Қазақстан Республикасының Конституциясын құқықтық күзету және қорғау жөніндегі өкілеттіктерінің төрт тобы қарастырылады. Парламент пен оның Палаталарының заңдардың Республика Конституциясына сәйкестігін қамтамасыз ету жөніндегі өкілеттіктері шеңберінде құқықтық корреляцияның жоқтығы анықталды, соған байланысты Конституциялық Кеңес Парламент қабылдаған заңдардың барлығының Республика Конституциясына сәйкестігін Президент қол қойғанға дейін тексермейді. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 1-тармағының 2)-тармақшасын осы баптың жеке тармағы түрінде келесі редакцияда жазу ұсынылады: «3. Конституциялық Кеңес Парламент қабылдаған барлық заңдардың Республика Конституциясына сәйкестігін Республика Президенті қол қойғанға дейін қарайды». Тірек сөздер: Конституция; Конституцияны құқықтық күзету; Конституцияны құқықтық қорғау; конституциялық құқық бұзушылықтар; Парламент; Парламенттің өкілеттіктері; заң; заңның Конституцияға сәйкестігі; Конституциялық Кеңес; Конституциялық Кеңестің өкілеттіктері.

Bekbaev E.Z. Powers of the Parliament for the legal security and protection of the Constitution of the Republic of Kazakhstan. The relevance of the article is determined by the needs of further improving the activity and functions of the Parliament on the legal protection of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, by the tasks of increasing the effectiveness of counteracting constitutional violations. There is an increased social danger of constitutional violations that infringe on such values of the state and society as citizenship, the structure and organization of state power, protection of human rights and freedoms, ensuring national security, sovereignty and integrity of the state, compliance of the laws with the Constitution. The article shows the legal mechanism of the protection of the Constitution which covers the legal foundations of this activity, as well as subjects, object and methods (means) of counteracting constitutional violations, issues of restoring constitutional legality. Four groups of powers of the Parliament for the protection of the Constitution of the Republic of Kazakhstan are reviewed. Within the framework of the powers of the Parliament and its Chambers to ensure the compliance of laws with the Constitution, a legal gap has been discovered, due to which the Constitutional Council does not check all laws adopted by the Parliament for their compliance with the Constitution of the Republic before being signed by the President. It is proposed to present subparagraph 2 of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan as a separate paragraph of this article in the following wording: «3. The Constitutional Council considers, prior to signing by the President of the Republic, all laws adopted by the Parliament for their compliance with the Constitution». Keywords: Constitution; legal protection of the Constitution; constitutional violations; the Parliament; powers of the Parliament; law; constitutionality of the law; the Constitutional Council; powers of the Constitutional Council.

Читать статью

(semashko-el@mail.ru) (aleksey.shishikin@gmail.com)
В рамках построения «государства для народа» в Республике Беларусь, «слышащего государства» в Казахстане повышается значение обращений граждан в государственные органы как элемента политического процесса. Особую роль обращения граждан играют на уровне местного управления и самоуправления, не имея при этом в полной мере достаточной научной и законодательной основы, что и обусловливает актуальность настоящего исследования. Предмет научного анализа – институт обращений граждан как форма непосредственного участия граждан в осуществлении местного самоуправления. Цель исследования – развитие концептуально-теоретических основ функционирования института обращений граждан на местном уровне, повышение эффективности применения данного инструмента народовластия. В работе использовались как рационалистические, так и эмпирические методы научного познания, а также анализ, синтез, сравнительно-правовой метод. Новизна представленного анализа заключается в комплексном рассмотрении обращений граждан с точки зрения их формально-юридических характеристик, а также существенных признаков, которые отражают цель и функции обращений. В статье рассмотрены особенности обращения гражданина, адресатом которого выступают органы местного управления и самоуправления. Авторами обосновывается целесообразность законодательного закрепления обращения гражданина в качестве самостоятельной формы непосредственного его участия в осуществлении местной власти, предлагаются редакции соответствующих норм белорусского законодательства. Отмечается особенность коллективных обращений в органы местного управления и самоуправления и предлагается новый подход к их рассмотрению. Ключевые слова: государство для народа; слышащее государство; народовластие; обращение; местное самоуправление; непосредственное участие; органы местного управления и самоуправления; вопросы местного значения; коллективное обращение; общественный интерес.

Семашко Е.В., Шишикин А.А. Жолданым азаматтардың Беларусь Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға тікелей қатысу нысаны ретінде. Беларусь Республикасында «халық үшін мемлекет», Қазақстанда «халық үніне құлақ асатын мемлекет» құру аясында саяси процестің элементі ретінде азаматтардың мемлекеттік органдарға жолданымдарының маңызы артып келеді. Жеткілікті ғылыми және заңнамалық негізі болмаса да, бұл тұрғыда азаматтардың жолданымдары жергілікті басқару және өзін-өзі басқару деңгейінде ерекше рөл атқарады, осы жайт зерттеудің өзектілігін айқындайды. Ғылыми талдау пәні – азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға тікелей қатысу нысаны ретінде азаматтардың жолданымдары институты. Зерттеудің мақсаты – жергілікті деңгейде азаматтардың жолданымдары институты қызметінің тұжырымдамалық теориялық негіздерін дамыту, халық билігінің осы құралын қолданудың тиімділігін арттыру. Жұмыста ғылыми танымның рационалистік және эмпирикалық әдістері, сонымен қатар талдау, синтез және салыстырмалы құқықтық әдіс қолданылды. Ұсынылған талдаудың жаңалығы азаматтардың жолданымдарын олардың формальды-заңды сипаттамалары, сондай-ақ жолданымдардың мақсаты мен функцияларын көрсететін маңызды белгілері тұрғысынан кешенді қарастыру болып табылады. Мақалада жергілікті басқару және өзін-өзі басқару органдарына жүгіну кезіндегі азаматтың жолданымының ерекшеліктері қарастырылады. Авторлар азаматтың жолданымын жергілікті билікті жүзеге асыруға тікелей қатысудың дербес нысаны ретінде заңнамалық түрде бекітудің орындылығын негіздейді, Беларусь заңнамасының тиісті нормаларының редакциясын ұсынады. Жергілікті басқару және өзін-өзі басқару органдарына жүгінудегі ұжымдық жолданымдардың ерекшелігі көрсетіледі және оларды қараудың жаңа жолы ұсынылады. Тірек сөздер: халық үшін мемлекет; халық үніне құлақ асатын мемлекет; халық билігі; жолданым; жергілікті өзін-өзі басқару; тікелей қатысу; жергілікті басқару және өзін-өзі басқару органдары; жергілікті маңызы бар мәселелер; ұжымдық жолданым; қоғамдық мүдде.

Semashko E.V., Shishikin A.A. Appeal as a form of direct participation of citizens in the implementation of local self-government in the Republic of Belarus. Within the framework of building a «state for the people» in the Republic of Belarus, a «hearing state» in Kazakhstan, the importance of citizens’ appeals to state bodies as an element of the political process is increasing. In this context, citizens’ appeals play a special role at the level of local government and self-government, without having a fully sufficient scientific and legislative basis, which determines the relevance of this study. The subject of scientific analysis is the institution of citizens’ appeals as a form of direct participation of citizens in the implementation of local self-government. The purpose of the study is to develop the conceptual and theoretical foundations of the functioning of the institution of citizens’ appeals at the local level, to increase the effectiveness of the use of this instrument of democracy. The work used both rationalistic and empirical methods of scientific knowledge, as well as analysis, synthesis, comparative legal method. The novelty of the presented analysis lies in the comprehensive consideration of citizens’ appeals from the point of view of their formal and legal characteristics, as well as essential features that reflect the purpose and function of appeals. The article examines the features of a citizen’s appeal, the addressee of which are local government and self-government bodies. The authors substantiate the expediency of legislative consolidation of a citizen’s appeal as an independent form of his direct participation in the implementation of local public state power, and propose editions of the corresponding norms of Belorussian legislation. The peculiarity of collective appeals to local government and self-government bodies is noted and a new approach to their consideration is proposed. Keywords: state for the people; hearing state; democracy; appeal; local government; direct participation; local government and self-government bodies; issues of local importance; collective appeal; public interest.

Читать статью

(nurmukhanov@mail.ru)
Актуальность статьи связана с необходимостью повышения эффективности последующего конституционного контроля путем более детальной процессуальной регламентации механизма реализации статьи 78 Конституции Республики Казахстан, активизации деятельности судов и участников судебного процесса по инициированию проверки конституционности законов и иных нормативных правовых актов, ущемляющих права и свободы человека и гражданина. Новизна статьи состоит в обосновании мысли, что при обращении в Конституционный Совет суды реализуют не только свои полномочия при осуществлении правосудия, но и права участников судопроизводства на доступ к конституционному контролю. Поэтому сделана попытка определения оптимальных пределов дискреции судей при рассмотрении их ходатайств и обозначения критериев оценки и оснований для принятия положительного решения. В процессе подготовки использовались методы анализа и синтеза, индукции и дедукции, историко-правовой, системно-структурный и сравнительно-правовой методы. Автор обращает внимание на недостаточное раскрытие потенциала данного института и полагает, что эти вопросы должны найти свое решение в рамках проводимой в стране комплексной работы по реализации очередного пакета реформ в правоохранительной системе. Он приходит к выводу, что в целях устранения пробелов процессуального законодательства необходимо выделение в отраслевых кодексах ходатайств сторон об обращении суда в Конституционный Совет и установление определенных требований к таким документам (письменная форма, мотивированность). Обеспечению надлежащего рассмотрения судом подобных ходатайств служат суждения о предмете изучения при их рассмотрении судьей, о целесообразности законодательного закрепления конкретных оснований отказа в их удовлетворении, требования о вынесении судом мотивированного определения и возможности его обжалования в вышестоящие судебные инстанции. Автором проанализированы мнения некоторых юристов, указывающих на возможные риски и негативные последствия реализации пакета обозначенных мер: ущемление независимости судей, злоупотребление сторонами своим правом, затягивание судебного процесса, неопределенность правовых последствий решений Конституционного Совета. На каждое из этих возражений приводятся конкретные аргументы, показывающие отсутствие веских причин и оснований для таких опасений. Тем не менее по некоторым дискуссионным вопросам предлагаются оптимальные решения, позволяющие найти разумный баланс (обязательное приостановление производства только судом-инициатором, наделение других судов правом приостановления; смягчение требований к аргументации представления, ходатайства сторон и др.). Ключевые слова: Конституция, конституционный контроль, конституционная жалоба, опосредованный доступ к конституционному контролю, справедливое судебное разбирательство, усмотрение суда, конституционные права человека, представление суда, ходатайство, неконституционность закона.

Нұрмұханов Б.М. Cоттардың жəне сот ісін жүргізуге қатысушылардың өтініштері бойынша конституциялық бақылау. Мақаланың өзектілігі Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабын іске асыру тетігін неғұрлым егжей-тегжейлі реттеу, адамның жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдардың жəне өзге де нормативтік құқықтық актілердің конституциялылығын тексеруге бастамашылық ету бойынша соттар мен сот процесіне қатысушылардың қызметін жандандыру арқылы кейінгі конституциялық бақылаудың тиімділігін арттыру қажеттілігімен байланысты. Мақалада Конституциялық Кеңеске өтініш жасаған кезде соттар сот төрелігін іске асыру кезіндегі өз өкілеттіктерін ғана емес, сондай-ақ сот ісін жүргізуге қатысушылардың конституциялық бақылауға қол жеткізу құқықтарын да іске асырады деген ойдың негізделуі оның жаңалығын құрайды. Сондықтан олардың өтінішхаттарын қарау кезінде судьялар дискрециясының оңтайлы шектерін айқындауға жəне оң шешім қабылдау үшін бағалау өлшемшарттары мен негіздерін белгілеуге талпыныс жасалды. Дайындау барысында талдау жəне синтез, индукция жəне дедукция əдістері, тарихи-құқықтық, жүйелік-құрылымдық жəне салыстырмалы-құқықтық əдістер қолданылды. Автор осы институт əлеуетінің толық ашылмауына назар аударады жəне бұл мəселелер құқық қорғау жүйесіндегі реформалардың кезекті топтамасын жүзеге асыру жөнінде елде жүргізіліп жатқан кешенді жұмыс аясында өз шешімін табуы тиіс деп санайды. Ол процестік заңнаманың олқылықтарын жою мақсатында салалық кодекстерде соттың Конституциялық Кеңеске өтініш жасауы туралы тараптардың өтінішхаттарын бөліп көрсету жəне осындай құжаттарға белгілі бір талаптар (жазбаша нысан, уəжділік) белгілеу қажет деген қорытындыға келеді. Соттың мұндай өтінішхаттарды тиісінше қарауын қамтамасыз етуге оларды судья қараған кезде зерделеу нысанасы, қанағаттандырудан бас тартудың нақты негіздерін, соттың дəлелді ұйғарым шығаруы талабын заңнамалық бекітудің орындылығы жəне оған жоғары тұрған сот сатыларына шағым жасау мүмкіндігі туралы пайымдаулары қызмет етеді. Автор белгіленген шаралар топтамасын іске асырудың ықтимал тəуекелдері мен теріс салдарын көрсеткен кейбір заңгерлердің пікірлерін талдайды: судьялардың тəуелсіздігіне нұқсан келтіру, тараптардың өз құқықтарын теріс пайдалануы, сот процесін созбалау, Конституциялық Кеңес шешімдерінің құқықтық салдарының белгісіздігі. Осы күмəндердің əрқайсысына мұндай қауіптенуге орынды себептер мен негіздердің жоқтығын көрсететін нақты дəлелдер келтіріледі. Дегенмен, пікірталас тудыратын кейбір мəселелер бойынша ақылға қонымды тепе-теңдікті табуға мүмкіндік беретін оңтайлы шешімдер ұсынылады (іс жүргізуді тек бастамашы-соттың міндетті түрде тоқтата тұруы, басқа соттарға істі тоқтата тұруға құқық беру; сот ұсынысын, тараптардың өтінішхатын дəлелдеуге қойылатын талаптарды жеңілдету жəне т.б.). Тірек сөздер: Конституция, конституциялық бақылау, конституциялық шағым, конституциялық бақылауға жанама қолжетімділік, əділ сот талқылауы, соттың қалауы, адамның конституциялық құқықтары, сот ұсынысы, өтінішхат, заңның конституциялық еместігі.

Nurmukhanov B.M. Constitutional review of requests of the courts and participants in judicial proceedings. The relevance of the article is related to the need to increase the effectiveness of posterior constitutional review through more detailed procedural regulation of the mechanism for the implementation of Article 78 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, as well as intensification of the activities of courts and participants in the judicial proceedings to initiate review of the constitutionality of laws and other regulatory legal acts that infringe individual and citizens' rights and freedoms. The novelty of the article is determined by stating the idea that, when applying to the Constitutional Council, the courts exercise not only their powers in the administration of justice, but also the rights of participants in legal proceedings to have access to constitutional review. Therefore, an attempt has been made to specify the optimal limits on judges' discretion when considering their notices of motion, and to indicate the evaluation criteria and grounds for making a positive decision. Methods of analysis and synthesis, induction and deduction, historical legal, systemic-structural and comparative legal methods were used for conducting the research. The author draws attention to the insufficient disclosure of this institution's potential and believes that these issues should be addressed within the framework of the comprehensive work carried out in the country on implementation of the next package of reforms in the law enforcement system. He concludes that in order to eliminate the gaps in procedural legislation, it is necessary to highlight in the sectoral codes the parties' motions to refer the case to the Constitutional Council and to set certain requirements for such documents (written form, motivation). The judgments on the subject matter while being considered by a judge, providing a legislative framework for specific grounds for refusal to satisfy motions, the requirement for a court to provide a well-reasoned decision when rejecting a motion by the parties and the possibility of its appeal to higher courts serve to ensure the proper consideration of such motions by an ordinary court. The author analyzed the opinions of some lawyers pointing out the possible risks and negative consequences of the implementation of the package of the indicated measures: infringement of the independence of judges, abuse of their right by the parties, “foot dragging” in judicial proceedings, uncertainty of the legal consequences of the Constitutional Council's decisions. Specific arguments are given for each of these objections, showing that there are no valid reasons and grounds for such fears. Nevertheless, on some controversial issues, optimal solutions are proposed to find a reasonable balance (mandatory suspension of proceedings only by the initiating court, granting other courts the right of suspension; weakening the requirements for arguing submissions, motions of the parties, etc.). Keywords: Constitution, constitutional review, constitutional complaint, indirect access to constitutional review, fair proceedings, court discretion, constitutional human rights, request of the court, notice of motion, unconstitutionality of the law.

Для цитирования и библиографии: Нурмуханов Б.М. Конституционный контроль по обращениям судов и участников судопроизводства // Право и государство. 2021. № 2(91). – С. 6-27. DOI:10.51634/2307-5201_2021_2_6

Читать статью

В работе обсуждаются вопросы природы цифрового конституционализма как явления отечественного, интеграционного и международно-правового характера в условиях перехода к четвертой промышленной революции (4ПР), в котором сочетаются цифровые, информационные и конституционно-правовые компоненты; как понятие и доктрина цифровой конституционализм соединяет и комбинирует нормативные и содержательные требования конституционализма и информационные, технологические возможности современного общества, электронного государства (электронного правления). Автор раскрывает соотношение информационного общества и современного конституционализма (в российском и сравнительном контексте), роль и значение идей правового государства, господства права, благого и эффективного управления для развития концептуальных и нормативных основ цифрового конституционализма, перспективы использования принципа гетерархии в системе цифрового конституционализма и цифровой правовой среды. Ключевые слова: цифровой конституционализм, четвертая промышленная революция (4ПР), правовое государство, сильное государство, информационное общество, господство права, благое и эффективное управление, цифровизация, глобализация, конституционная демократия.

Для цитирования и библиографии: Кравец И.А. Цифровой конституционализм и будущее информационного общества (в контексте глобализации и интеграционных процессов) // Право и государство. 2020. № 3-4. – С. 85-104. DOI: 10.51634/2307-5201_2020_34_85

Кравец И.А. Цифрлық конституционализм жəне ақпараттық қоғамның болашағы (жаһандану жəне интеграциялық үдерістер контекстінде) // Құқық және мемлекет 2020. № 3-4 (88-89). Б. 85-104. Жұмыста цифрлық конституционализм табиғаты цифрлық, ақпараттық жəне конституциялық-құқықтық компоненттер біріктірілген төртінші өнеркəсіптік революцияға (4ӨР) өту жағдайындағы отандық, интеграциялық жəне халықаралық-құқықтық сипаттағы құбылыс ретінде талқыланады, цифрлық конституционализм ұғымы мен доктринасы конституционализмнің нормативтік жəне мазмұндық талаптары мен қазіргі қоғамның, электрондық мемлекеттің (электрондық басқарудың) ақпараттық жəне технологиялық мүмкіндіктерін қалай біріктіретіні жəне қиыстыратыны көрсетіледі. Автор цифрлық конституционализмнің тұжырымдамалық жəне нормативтік негіздерін дамыту үшін ақпараттық қоғам мен қазіргі конституционализмнің (ресейлік жəне салыстырмалы контексте) арақатынасын, құқықтық мемлекет, заңның үстемдігі, игі жəне тиімді басқару идеяларының рөлі мен маңызын, гетерархия қағидатын цифрлық конституционализм жəне цифрлық құқықтық орта жүйесінде қолдану перспективаларын ашады. Тірек сөздер: цифрлық конституционализм, төртінші өнеркəсіптік революция (4ӨР), құқықтық мемлекет, күшті мемлекет, ақпараттық қоғам, құқықтың үстемдігі, игі жəне тиімді басқару, цифрландыру, жаһандану, конституциялық демократия.
Kravets I. A.  Digital constitutionalism and the future of the information society (in the context of globalization and integration processes) // Law and state 2020. № 3-4 (88-89). Р. 85-104. The paper discusses the nature of digital constitutionalism as a phenomenon of the domestic, integration and international legal order in the transition to the fourth industrial revolution (4IR), which combines digital, informational and constitutional-legal components; as a concept and doctrine, digital constitutionalism connects and converges the normative and substantive requirements of constitutionalism and the informational, technological capabilities of modern society, the electronic state (e-government). The article reveals the relationship between the information society and modern constitutionalism (in the Russian and comparative context), the role and significance of the ideas of the rule of law, legal state, good and effective governance for the development of the conceptual and normative foundations of digital constitutionalism, the prospects for using the principle of heterarchy in the system of digital constitutionalism and digital legal environment. Key words: digital constitutionalism, fourth industrial revolution (4IR), rule of law, strong state, information society, legal state, good and effective governance, digitalization, globalization, constitutional democracy.
Читать статью

Актуальность статьи обусловлена необходимостью реализации ряда концептуальных положений, содержащихся в таких программных политико-правовых документах как «Стратегия «Казахстан – 2050», «План нации – 100 конкретных шагов», предвыборная платформа кандидата в Президенты Республики Казахстан К.-Ж. К. Токаева, послание Главы государства К.-Ж.К. Токаева народу Казахстана: «Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана», «Казахстан в новой реальности: время действий», а также процессами модернизации политической системы и дальнейшей демократизацией казахстанского общества. Цель статьи – обоснование необходимости приведения в соответствие проводимым и планируемым в стране преобразованиям действующего конституционного законодательства Республики Казахстан. Предметом исследования являются конституционное законодательство и некоторые программные политико-правовые документы Республики Казахстан. В процессе работы над статьей автором использовались такие общенаучные методы исследования как анализ, синтез и моделирование, а также частно-научные методы – формально-юридический и сравнительно-правовой. Основные положения статьи являются новыми, однако некоторые из них были ранее размещены в средствах массовой информации и озвучивались (но не публиковались) на научных конференциях и круглых столах, посвященных данной проблематике. Основные выводы статьи заключаются в обосновании автором представленных в публикации актуальных предложений по совершенствованию и модернизации конституционного законодательства Республики Казахстан. В статье предпринята попытка изложить в авторской интерпретации не просто наличие некоторых проблем в конституционном законодательстве Казахстана, но и дать собственное видение их решения. Отдельные положения в данной статье основаны на субъективном подходе автора к их формулированию и могут носить дискуссионный характер. Ключевые слова: Конституция, закон, права человека, государство, общество, отношения, Президент, Парламент, институт, демократия.

Для цитирования и библиографии: Дуйсенов Э.Э. Некоторые проблемные вопросы конституционного законодательства Республики Казахстан // Право и государство. 2020. № 3-4. – С. 60-84. DOI: 10.51634/2307-5201_2020_34_60

Дүйсенов Е.Е. Қазақстан Республикасы Конституциялық заңнамасының кейбір проблемалық мəселелері // Құқық және мемлекет 2020. № 3-4 (88-89). Б. 60-84. Мақаланың өзектілігі «Қазақстан – 2050» Стратегиясы, «Ұлт жоспары – 100 нақты қадам», Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидат Қ. Тоқаевтың сайлау алдындағы платформасы, Мемлекет басшысы Қ. Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдаулары: «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі», «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» сияқты бағдарламалық саяси-құқықтық құжаттарда қамтылған бірқатар тұжырымдамалық ережелерді іске асыру, сондай-ақ саяси жүйені жаңғырту жəне қазақстандық қоғамды одан əрі демократияландыру қажеттілігімен айқындалады. Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасының қолданыстағы конституциялық заңнамасын елде жүргізіліп жатқан жəне жоспарланып отырған қайта құруларға сəйкес келтіру қажеттілігін негіздеу. Қазақстан Республикасының конституциялық заңнамасы жəне кейбір бағдарламалық саяси-құқықтық құжаттары зерттеу пəні болып табылады. Автор мақала жазу жөніндегі жұмыстар барысында талдау, синтездеу жəне модельдеу сияқты жалпы ғылыми зерттеу əдістерін, сонымен қатар формальды-құқықтық жəне салыстырмалы-құқықтық жеке-ғылыми əдістерді қолданды. Мақаланың негізгі тұжырымдары жаңа болып табылады, алайда олардың кейбіреулері бұрын бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланып, осы мəселеге арналған ғылыми конференциялар мен дөңгелек үстелдерде баяндалған (бірақ жарияланбаған). Мақаланың негізгі қорытындылары автордың жарияланымда ұсынылған Қазақстан Республикасының конституциялық заңнамасын жетілдіру жəне жаңғырту жөніндегі өзекті ұсыныстарды негіздеу болып табылады. Мақалада Қазақстанның конституциялық заңнамасында кейбір проблемалардың бар екендігін авторлық тұрғыдан баяндауға ғана емес, сондай-ақ оларды шешудің өзіндік пайымын беруге талпыныс жасалған. Бұл мақалада тұжырымдалған жекелеген ережелер автордың субъективтік көзқарасына негізделген жəне пікірталас тудыруы мүмкін. Тірек сөздер: Конституция, заң, адам құқықтары, мемлекет, қоғам, қатынастар, Президент, Парламент, институт, демократия.
Duisenov E.E. Some Problematic Issues of the Constitutional Legislation of the Republic of Kazakhstan // Law and state 2020. № 3-4 (88-89). Р. 60-84. The relevance of this article is determined by the need to implement a number of conceptual provisions offered in the programmatic political and legal documents such as «Strategy «Kazakhstan – 2050», «Plan of the Nation – 100 Concrete Steps», the Election Platform of the Candidate for Presidency of the Republic of Kazakhstan K.-Zh.K. Tokayev, President K.-Zh.K. Tokayev State of the Nation Address «Constructive Public Dialogue – the Basis of Stability and Prosperity of Kazakhstan», «Kazakhstan in New Reality: Time for Action», as well as by the processes of modernization of the political system and further democratization of Kazakhstani society. The article is aimed at providing evidence for the need to bring the current constitutional legislation of the Republic of Kazakhstan into line with the ongoing and planned reforms in the country. The subject of the research is constitutional legislation and some programmatic political and legal documents of the Republic of Kazakhstan. While working on the article, the author used such general research methods as analysis, synthesis and modeling, as well as specific research methods – formal legal and comparative legal ones. The basic provisions of the article are new although some of them have already been published in media and mentioned (but not published) in research conferences and round tables dedicated to these issues. The main conclusions of the article consisted in supporting by arguments the relevant proposals on the improvement and modernization of the constitutional legislation of the Republic of Kazakhstan presented in the publication. The article attempts not only to set forth the author's interpretation of some problems in the constitutional legislation of Kazakhstan, but also to give his own vision of their solution. Certain provisions in this article are based on the author's subjective approach to their formulation and can be controversial. Key words: Constitution, law, human rights, state, society, relations, President, Parliament, institution, democracy.
Читать статью

В статье рассматриваются ключевые вопросы предстоящей модернизации правоохранительной системы Казахстана с учетом опыта прошлого. Осуществлен анализ ранее имевших место реформ правоохранительной системы. Раскрыто содержание проекта Государственной программы модернизации правоохранительной системы с позиции общенаучного системного метода и потребностей практики борьбы с преступностью. Ключевые слова: модернизация, правоохранительная система, системный метод, государственная программа, уголовно-процессуальный кодекс, уголовный кодекс, преступность, уголовное дело, следователь, дознаватель, прокурор, суд.
М. Ш. Қоғамов: Қазақстандағы құқық қорғау жүйесін жаңарту: тарих және қазіргі кезең, қазіргі таңдағы мәселелер мен болашақ. Мақалада өткен кезеңнің тәжірибесін ескере отырып, Қазақстанның құқық қорғау жүйесін алдағы уақытта жаңғыртудың маңызды мәселелері қарастырылды. Бұрын реформа орын алған құқық қорғау жүйесіне талдау жасалды. Жалпы ғылыми жүйелік әдістің және қылмыспен күрес тәжірибесінің қажеттілігі тұрғысынан құқық қорғау жүйесін жаңғыртудың Мемлекеттік бағдарламасы жобасының мазмұны ашып көрсетілді. Түйінді сөздер: жаңғырту, құқық қорғау жүйесі, жүйелік әдіс, мемлекеттік бағдарлама, қылмыстық іс жүргізу кодексі, қылмыстық кодекс, қылмыстылық, қылмыстық іс, тергеуші, анықтаушы, прокурор, сот.
M. Kogamov: Modernization of the law enforcement system of Kazakhstan: history and contemporaneity, realities and prospects. In the present article key aspects of upcoming modernization of the law enforcement system of Kazakhstan are considered in light of the experience of the past. Also the past reforms of the law enforcement system are analyzed. From the perspective of general scientific method and practice needs of combating crime the article describes the content of the draft State program of modernization of the law enforcement system. Keywords: modernization, law enforcement system, systematic method, state program, criminal procedure code, criminal code, crime, criminal case, investigator, interrogator, prosecutor, court.
Читать статью

В статье рассмотрены основные условия, при которых возникает необходимость проведения конституционной реформы. Обращено внимание на ее причины и факторы, влияющие на ее проведение. Выделены внешние проявления, свидетельствующие о сложных политических и экономических процессах протекающих в обществе и накапливающихся в нем противоречиях, требующих для устойчивого развития и общественного согласия изменений в основном законе. Ключевые слова: конституционная реформа, законодательство, историческая адаптация, легитимность, планирование реформы, противоречия, устойчивое развитие, политический кризис, правовая политика, потенциал конституции.
Ударцев С.Ф. Конституциялық реформа: теорияның кейбір мәселелері. Мақалада конституциялық реформаны өткізу қажеттілігі туындайтын негізгі жағдайлар қарастырылады. Оны өткізуге ықпал ететін себептер мен факторларға назар аударылған. Қоғамда болып жатқан күрделі саяси және экономикалық үдерістер туралы және онда жинақталған тұрақты даму мен қоғамдық келісім үшін негізгі заңға өзгерістер енгізуді талап ететін қайшылықтар туралы хабар беретін сыртқы белгілері бөліп көрсетілген. Түйінді сөздер: конституциялық реформа, заңнама, тарихи бейімделу, заңдылық, реформаны жоспарлау, қарама-қайшылықтар, тұрақты даму, саяси дағдарыс, құқықтық саясат, Конституцияның әлеуеті.
Udartsev S. Constitutional reform: some questions of the theory. The article describes basic conditions when a necessity for constitutional reform occurs. The author pays attention to the factors affecting to its implementation. The outward manifestations are noted, which is the evidence of the complex political and economical processes that take place in the society and accumulate contradictions, requiring changes to the basic law for the sustainable development and social cohesion. Keywords: constitutional reform, legislation, historical adaptation, legitimacy, planning of reform, contradictions, sustainable development, political crisis, legal policy, the potential of the Constitution.
Читать статью

In article is carried out comparative analysis of constitutional and legal status between The Constitutional Chamber of the Union Supreme Court of the United Arab Emirates and The Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan. Author compares two mentioned bodies of constitutional review in the scope of their functional role through the following aspects: appointment of the members, the competence, immunities of the members, the power and effectiveness of decisions and provisions. Keywords: the Union Supreme Court of the United Arab Emirates, The Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan, Constitution, constitutional review, body of constitutional review, court, law, legislation, constitutional guarantees, judicial chamber.
Абдул УаҺаб Абдул. Біріккен Араб Әмірліктерінің Жоғарғы Сотының Конституциялық Палатасы мен Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесін екі елдің Конституциялары арқылы функционалды салыстыру. Мақалада Біріккен Араб Әмірліктерінің Жоғарғы Сотының Конституциялық Палатасының және Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің конституциялық және құқықтық мәртебелеріне салыстырмалы талдау жасалған. Автор аталған конституциялық бақылау органдарын олардың функционалдық рөлдері шегінде келесі аспектілер арқылы салыстырады: мүшелердің тағайындалу тәртібі және олардың иммунитеті, құзыреттілігі, шешімдер және қаулылардың заңдық күші мен тиімділігі. Түйінді сөздер: Біріккен Араб Әмірліктерінің Жоғарғы Соты, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, Конституция, конституциялық бақылау, конституциялық бақылау органы, сот, құқық, заңнама, конституциялық кепілдер, сот палатасы.
Абдул Уахаб Абдул. Функциональное сравнение между Конституционной Палатой Верховного Суда Объединенных Арабских Эмиратов и Конституционным Советом Республики Казахстан посредством Конституций двух стран. В статье дан сравнительный анализ конституционного и правового статуса Конституционной Палаты Верховного Суда Объединенных Арабских Эмиратов и Конституционного Совета Республики Казахстан. Автор сравнивает два упомянутых органа конституционного контроля в пределах их функциональных ролей посредством следующих аспектов: порядок назначения членов и их иммунитет, компетентность, юридическая сила и эффективность решений и постановлений. Ключевые слова: Верховный суд Объединенных Арабских Эмиратов, Конституционный Совет Республики Казахстан, Конституция, конституционный надзор, орган конституционного контроля, суд, право, законодательство, конституционные гарантии, судебная палата.
Читать статью

Статья посвящена 20-летнему юбилею Конституции Республики Казахстан, которая была принята на республиканском референдуме 30 августа 1995 г. В ней анализируются вопросы реализации потенциала Конституции и практика Конституционного Совета по обеспечению верховенства Основного Закона. С учетом современных тенденций предлагаются меры по дальнейшему укреплению режима конституционной законности в стране. Ключевые слова: Конституция, Президент Республики Казахстан, Конституционный Совет, Ассамблея народа Казахстана, конституционная законность, национальная идея, правовое государство, права человека, государственный язык, действующее право.
Рогов И. И. Қазақстан Конституциясы – қоғам мен мемлекеттің ілгерілемелі дамуының негізі. Мақала 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-жылдық мерейтойына арналған. Онда Конституция әлеуетін жүзеге асыру мәселелері мен Ата Заңның үстемдігін қамтамасыз етуде Конституциялық Кеңестің тәжірибесі талданған. Қазіргі заманғы үрдістерді ескере отырып, елімізде конституциялық заңдылықты одан әрі нығайтуға бағытталған шаралар ұсынылады. Түйінді сөздер: Конституция, Қазақстан Республикасының Президенті, Конституциялық Кеңес, Қазақстан халқы Ассамблеясы, конституциялық заңдылық, ұлттық идея, құқықтық мемлекет, адам құқықтары, мемлекеттік тіл, қолданылатын құқық.
Rogov I.  The Constitution of Kazakhstan – a basis for forward development of the society and state. Article is devoted to 20-year anniversary of the Constitution of the Republic of Kazakhstan which was adopted on a republican referendum on August 30, 1995. In it questions of realization of potential of the Constitution and the practice of the Constitutional Council for ensuring rule of the Basic Law are analyzed. Taking into account modern trends measures for further strengthening of the regime of the constitutional legality in the country are offered. Keywords: Сonstitution, President of the Republic of Kazakhstan, Constitutional Council, Assembly of Kazakhstan People, constitutional legality, national idea, legal state, human rights, state language, functioning law.
Читать статью

В материале приводятся мнения о Конституции Казахстана, в связи с 20-летием Основного закона, видных государственных и общественных деятелей: Джанни Букиккио – Президента Европейской комиссии за демократию через право Совета Европы (Венецианская комиссия), Тони Блэра – Премьер-Министра Великобритании (1997-2007 гг.), Джорджа Крола – Посла Соединенных Штатов Америки в Республике Казахстан. Ключевые слова: Республика Казахстан, Конституция Казахстана, конституционализм, правовое государство, новые независимые государства, правовое развитие, международные эксперты, ученыеюристы, конституционный контроль, Венецианская комиссия.
Джанни Букиккио, Тони Блэр, Джордж Крол Қазақстан Конституциясы туралы. Материалда Ата Заңның 20-жылдық мерейтойына байланысты Қазақстан Конституциясы туралы көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлерінің: Еуропа Кеңесінің (Венеция комиссиясы) Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық комиссиясының президенті Джанни Букиккионың, Ұлыбритания Премьер-Министрі (1997-2007 жж.) Тони Блэрдің, Қазақстан Республикасындағы Америка Құрама Штатының Төтенше және Өкілетті Елшісі Джордж Кролдың  пікірлері берілген. Түйінді сөздер: Қазақстан Республикасы, Қазақстан Конституциясы, конституционализм, құқықтық мемлекет, жаңа тәуелсіз мемлекеттер, заңды дамыту, халықаралық сарапшылар, заңгер ғалымдар, конституциялық шолу, Венеция комиссиясы.
Gianni Buquicchio, Tony Blair and George Krol about the Constitution of Kazakhstan. These materials provide opinions on the Constitution of Kazakhstan due to the 20th anniversary of the Basic Law, opinions of prominent statesmen and public figures: Gianni Buquicchio - President of the European Commission for Democracy through Law of the Council of Europe (Venice Commission), Tony Blair - British Prime Minister (1997-2007.), George Krol - Ambassador of the United States of America to the Republic of Kazakhstan. Keywords: Republic of Kazakhstan, the Constitution of Kazakhstan, constitutionalism, rule of law, the new independent states, legal development, international experts, legal scholars, the constitutional review, the Venice Commission.
Читать статью