(aly092@hotmail.com)
One of the basic human rights is the right of citizens for protecting their health and receiving qualified medical care. The issues of human mental health refer to the actual problems of contemporary medical science. The article is aimed, on the one hand, to focus the attention on the current situation in the sphere of mental health services and, on the other hand, to show the correlation of the national legislation in this sphere with the existing international standards. The Article was written based on comparative analysis and expert estimation methods. The right for the highest achievable standard of health imposes an obligation on the state to respect human rights, to protect against violation and fulfill all conditions necessary for the implementation of these rights. The basic principles of treating persons with mental disorders are enshrined in the Principles for the Protection of Persons with Mental Illnesses and the Improvement of Mental Health Care. Mental health services do not reduce themselves to medical care only. They cover a broader legal relationship. A medical opinion that a person has a mental disorder can significantly affect the restriction of their rights - involuntary treatment, recognition as incapacitated, insane or partially sane, inability to engage in certain professional activities, etc. Key findings: National “medical” legislation has become as close to international standards as possible. In the provision of mental health services there has been a definite step forward compared with the Soviet past. This is mainly due to the human rights principles of the 2009 and 2020 set out in the Codes of the Republic of Kazakhstan “On Public Health and the Health Care System”. The legal framework within which mental health care is to be provided has been enshrined in legislation. The actions of healthcare professionals have become strictly regulated. Providing medical care, with the exception of cases provided for by law, requires informed consent. But, despite the positive developments in legal regulation, the actual situation of persons with mental disorders staying in healthcare institutions can hardly be considered satisfactory. The results of visits by National Preventive Mechanism members of closed medical organizations, as well as appeals by patients themselves to the Ombudsman for Human Rights in the Republic of Kazakhstan, also point to this. In order to overcome the stigma towards persons with mental and behavioral disorders, it is necessary to bring domestic legislation into line with the provisions of Principle 1 on the protection of mentally ill persons and the improvement of mental health care, which will ensure a humane and respectful attitude towards the dignity of a person. The improvement of legislation is also required in ensuring the socio-economic guarantees of such persons staying in medical organizations. Keywords: mental health services, patient, health professionals, compulsory treatment, right for information, right for consent, voluntary treatment, non-discrimination.

Жаппарова А. Қазақстанда психиатриялық көмек көрсетудің құқықтық мəселелері. Адамның негізгі құқықтарының бірі азаматтардың денсаулығын сақтау жəне білікті медициналық көмек алу құқығы болып табылады. Адамның психикалық денсаулығы мəселелері қазіргі заманғы медицина ғылымының өзекті проблемаларына жатады. Мақаланың мақсаты - бір жағынан психиатриялық көмек көрсету саласындағы ағымдағы жағдайға назар аудару, екінші жағынан - осы саладағы ұлттық заңнаманың қолданыстағы халықаралық стандарттармен арақатынасын көрсету. Мақаланың жазылуы салыстырмалы талдау жəне сараптамалық бағалау əдістеріне негізделді. Денсаулықтың жоғары қолжетімді стандартына құқық мемлекетке адам құқықтарын құрметтеу, бұзушылықтардан қорғау жəне осы құқықтарды іске асыру үшін қажетті барлық шарттарды орындау міндетін жүктейді. Психикалық ауытқулары бар адамдарға деген қарым-қатынастың негізгі идеялары Психикалық науқастарды қорғау жəне психиатриялық көмекті жақсарту принциптерінде бекітілді. Психиатриялық көмек тек медициналық көмек ретінде ғана түсінілмейді. Ол құқықтық қатынастардың əлдеқайда кең көлемін қамтиды. Адамда психикалық бұзылушылықтардың болуы туралы медициналық қорытынды оның құқықтарының шектелуіне айтарлықтай əсер етуі мүмкін - еркінен тыс емдеу, əрекет қабілетсіз, есі дұрыс емес немесе шектеулі есі дұрыс деп тану, белгілі бір кəсіби қызметпен айналысудың мүмкін еместігі жəне т.б. Негізгі қорытындылар: Ұлттық «медициналық» заңнама халықаралық стандарттарға барынша жақындады. Психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсетуде кеңестік кезеңмен салыстырғанда алға қарай белгілі бір қадам жасалды. Бұл негізінен 2009 жəне 2020 жылдардағы «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР Кодексінде белгіленген адам құқықтарын сақтаудың базалық қағидаттарымен байланысты. Оның аясында психиатриялық көмек көрсетiлуi тиiс негiзгi ережелер заң жүзiнде бекiтiлген. Медицина қызметкерлерінің іс-əрекеттері қатаң реттелетін болды. Заңнамада көзделген жағдайларды қоспағанда, медициналық көмек көрсету хабардар етілген келісімді талап етеді. Құқықтық реттеудегі оң өзгерістерге қарамастан, психикасы бұзылған адамдардың нақты жағдайы «бұлтсыз» деп айтуға əлі де болса ерте. Мұны Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларының жабық медициналық ұйымдарға баруының нəтижелері де, пациенттердің өздерінің Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уəкілге жүгінуі де көрсетеді. Психикалық, мінез-құлықтық бұзушылықтары бар адамдарға қатысты стигманы еңсеру үшін ішкі заңнаманы Психикалық науқастарды қорғау жəне психиатриялық көмекті жақсартудың 1-принципінде бекітілген ережелерге сəйкестендіру қажет, бұл адам тұлғасының қадір-қасиетіне адамсүйгіштікпен жəне құрметпен қарауды қамтамасыз етеді. Медициналық ұйымдарда болатын осындай адамдардың əлеуметтiк-экономикалық кепiлдiктерiн қамтамасыз етуде де заңнаманы жетiлдiру талап етiледi. Тірек сөздер: психиатриялық қызмет, пациент, медицина қызметкерлері, мəжбүрлеп емдеу, ақпаратқа құқық, келісім беру құқығы, ерікті емдеу, кемсітпеу.

Жаппарова А. Правовые вопросы оказания психиатрической помощи в Казахстане. Одним из основных прав человека является право граждан на охрану здоровья и получение квалифицированной медицинской помощи. Вопросы психического здоровья человека относятся к актуальным проблемам современной медицинской науки. Цель статьи - сфокусировать внимание, с одной стороны, на текущей ситуации в сфере оказания психиатрической помощи, а с другой - показать, как соотносится национальное законодательство в этой сфере с существующими международными стандартами. Написание статьи базировалось на методах сравнительного анализа и экспертной оценки. Право на высокий достижимый стандарт здоровья налагает на государство обязанность уважения прав человека, защиты от нарушений и выполнения всех условий, необходимых для реализации этих прав. Базовые идеи отношения к лицам с психическими расстройствами нашли закрепление в Принципах защиты психически больных лиц и улучшения психиатрической помощи. Оказание психиатрической помощи понимается не только как собственно медицинская помощь. Оно охватывает более широкие правоотношения. Медицинское заключение о наличии у лица психических расстройств, может существенно повлиять на ограничение его прав - недобровольное лечение, признание недееспособным, невменяемым или ограниченно вменяемым, невозможность заниматься определенной профессиональной деятельностью и т. д. Основные выводы: Национальное «медицинское» законодательство стало максимально приближенным к международным стандартам. В оказании медицинской помощи в сфере психического здоровья сделан определенный шаг вперед в сравнении с советским прошлым. И главным образом, это связано с базовыми принципами соблюдения прав человека, заложенными Кодексами РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» 2009 и 2020 годов. Законодательно закреплены основные положения, в рамках которых должна оказываться психиатрическая помощь. Действия медицинских работников стали строго регламентированы. Оказание медицинской помощи, за исключением случаев, предусмотренных законодательством, требует информированного согласия. Несмотря на позитивные сдвиги в правовом регулировании фактическая ситуация лиц с психическими расстройствами вряд ли может рассматриваться «безоблачной». На это указывают и результаты посещений участниками Национального превентивного механизма закрытых медицинских организаций, и обращения самих пациентов к Уполномоченному по правам человека в Республике Казахстан. Для преодоления стигмы в отношении лиц с психическими, поведенческими расстройствами, необходимо привести внутреннее законодательство в соответствие с положениями, закрепленными в Принципе 1, о защите психически больных лиц и улучшения психиатрической помощи, что обеспечит гуманное и уважительное отношение к достоинству человеческой личности. Совершенствование законодательства требуется и в обеспечении социально-экономических гарантий таких лиц, пребывающих в медицинских организациях. Ключевые слова: психиатрическая служба, пациент, медицинские работники, принудительное лечение, право на информацию, право на согласие, добровольное лечение, недискриминация.

Для цитирования и библиографии: Жаппарова А. Legal issues in rendering mental health care in Kazakhstan // Право и государство. 2021. № 2 (91). – С. 75-91. DOI:10.51634/2307-5201_2021_2_75

Читать статью

(aly092@hotmail.com)
Право на охрану здоровья является приоритетным направлением в развитии социальной сферы любого государства. Здоровая нация – важный показатель эффективной социальной политики. Цель статьи – рассмотреть хронологический срез становления «медицинского» законодательства в Казахстане – от момента обретения независимости до настоящего времени. При рассмотрении использован метод сравнительного анализа. С 1992 г. по 2020 г. в Казахстане было принято три базовых Закона РК об охране здоровья и два Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения». Правительством РК и Министерством здравоохранения РК, кроме того, были приняты важные постановления и приказы, регулирующие различные аспекты здравоохранения и медицинской деятельности. Вступивший в действие в сентябре 2009 г. Кодекс РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» стал первым кодифицированным актом в сфере охраны здоровья в республике. Его принятие было продиктовано необходимостью систематизации законодательства в области здравоохранения, приведения его в соответствие с международными стандартами, повышения качества оказания медицинской помощи и уровня медицинского обслуживания граждан, обеспечения качественными лекарственными средствами, а также изделиями медицинского назначения и медицинской техникой. Динамичность развития законодательства в сфере охраны здоровья в совокупности с иными факторами (требования качества оказания медицинских услуг, повышение статуса медицинского работника, развитие частной медицины и др.) заложили основу формирования в Казахстане новой отрасли права – медицинского права. Обсуждение и принятие в июле 2020 года нового Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» продемонстрировало возрастающий интерес к вопросам регулирования медицинской деятельности, медицинскому праву, свидетельствуя о повышении уровня правовой информированности и правового сознания наших граждан. Основные выводы: Становление «медицинского» законодательства в Казахстане за более, чем двадцатилетний период, показало, что правовое регулирование в сфере охраны здоровья, прошло непростой путь – от первых Законов об охране здоровья, включавших общие положения и принципы, до кодифицированных актов, содержащих наряду с ранее известными нормами, подробное изложение вопросов финансирования, лицензирования, цифрового здравоохранения. Шагом вперед стало введение солидарной ответственности граждан, работодателей и государства за сохранение здоровья. Не последнюю роль в совершенствовании правового регулирования охраны здоровья сыграли Международные стандарты в соблюдении права на здоровье, важнейшие из которых были имплементированы в национальное законодательство. Несмотря на то, что после вступления в действие Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» был принят большой пакет подзаконных актов, остаются нерешенными важные вопросы правовой и социальной защищенности медицинских работников. Одним из приоритетов должно стать принятие Закона о страховании профессиональной ответственности медицинских работников, что позволит, с одной стороны, гарантировать правовую защищенность в случаях невиновного причинения вреда, а с другой, провести четкое разграничение между преступными и непреступными действиями медицинского работника при выполнении профессиональных обязанностей. Ключевые слова: пациент, медицинский работник, медицинское законодательство, охрана здоровья, кодекс о здоровье, права и обязанности, гарантированный объем бесплатной медицинской помощи, информированное согласие, медицинский инцидент, трансплантация.

Для цитирования и библиографии: Жаппарова А.С. Правовое регулирование охраны здоровья в Казахстане: уроки прошлого и опыт настоящего // Право и государство. 2021. № 1 (90). – С. 54-72. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_1_54

Жаппарова А.С. Қазақстанда денсаулық қорғауды құқықтық реттеу: өткеннің сабақтары жəне бүгінгі күннің тəжірибесі. Денсаулық сақтау құқығы кез келген мемлекеттің əлеуметтік саласын дамытудағы басым бағыт болып табылады. Салауатты ұлт – тиімді əлеуметтік саясаттың  маңызды көрсеткіші. Мақаланың мақсаты – тəуелсіздік алған сəттен бастап қазіргі уақытқа дейін Қазақстанда «медициналық» заңнаманың қалыптасуының хронологиялық кезеңдерін қарастыру. Қарастыру барысында салыстырмалы талдау əдісі пайдаланылды. 1992-2020 жылдар аралығында Қазақстанда денсаулық сақтау туралы үш базалық ҚР Заңы жəне «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» екі ҚР Кодексі қабылданды. Бұлардан тыс ҚР Үкіметі мен ҚР Денсаулық сақтау министрлігі денсаулық сақтау мен медициналық қызметтің түрлі қырларын реттейтін маңызды қаулылар мен бұйрықтар қабылдады. 2009 жылғы қыркүйекте қолданысқа енген «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР Кодексі республикадағы денсаулық сақтау саласындағы алғашқы кодификацияланған акт болды. Оның қабылдануы денсаулық сақтау саласындағы заңнаманы жүйелеу, оны халықаралық стандарттарға сəйкестендіру, медициналық көмек көрсету сапасын жəне азаматтарға медициналық қызмет көрсету деңгейін арттыру, сапалы дəрілік заттармен, сондай-ақ медициналық мақсаттағы бұйымдармен жəне медициналық техникамен қамтамасыз ету қажеттілігінен туындады. Денсаулық сақтау саласындағы заңнаманың дамуының серпінділігі өзге де факторлармен (медициналық қызмет көрсету сапасының талаптары, медицина қызметкерінің мəртебесін көтеру, жекеше медицинаны дамыту жəне т.б.) бірге Қазақстанда құқықтың жаңа саласы – медициналық құқықты қалыптастырудың негізін қалады. «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» жаңа ҚР Кодексін талқылау жəне 2020 жылғы шілдеде қабылдау біздің азаматтардың құқықтық хабардарлығы мен құқықтық сана-сезімі деңгейінің көтерілгенін айғақтай отырып, медициналық қызметті реттеу мəселелеріне, медициналық құқыққа деген қызығушылықтың артқанын көрсетті. Негізгі қорытындылар: Қазақстанда жиырма жылдан астам кезең ішінде «медициналық» заңнаманың қалыптасуы денсаулық сақтау саласындағы құқықтық реттеудің жалпы ережелері мен қағидаттарын қамтитын денсаулық сақтау туралы алғашқы заңдардан бастап, бұрын белгілі нормалармен қатар қаржыландыру, лицензиялау, цифрлық денсаулық сақтау мəселелерін егжей-тегжейлі баяндауды қамтитын кодификацияланған актілерге дейін күрделі жолдан өткенін көрсетті. Азаматтардың, жұмыс берушілер мен мемлекеттің денсаулық сақтау үшін ортақ жауапкершілігін енгізу алға басқан қадам болды. Денсаулық қорғауды құқықтық реттеуді жетілдіруде денсаулық құқығын сақтаудағы халықаралық стандарттар маңызды рөл атқарды, олардың ең маңыздылары ұлттық заңнамаға енгізілген. «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР Кодексі қолданысқа енгеннен кейін заңға тəуелді актілердің үлкен пакеті қабылданғанына қарамастан, медицина қызметкерлерінің құқықтық жəне əлеуметтік қорғалуының маңызды мəселелері шешілмей отыр. Медицина қызметкерлерінің кəсіби жауапкершілігін сақтандыру туралы Заң қабылдау басым бағыттардың бірі болуға тиіс, бұл, бір жағынан, кінəсіз зиян келтірілген жағдайларда құқықтық қорғалуға кепілдік беруге, екінші жағынан, медицина қызметкерінің кəсіби міндеттерін орындау кезінде қылмыстық жəне қылмыстық емес əрекеттерінің аражігін нақты ажыратуға мүмкіндік береді. Тірек сөздер: пациент, медицина қызметкері, медициналық заңнама, денсаулық сақтау, денсаулық туралы кодекс, құқықтар мен міндеттер, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі, ақпараттандырылған келісім, медициналық оқиға, трансплантаттау.
Zhapparova А.S. Legal Regulation of the Health Protection in Kazakhstan: Lessons of the Past and Experience of the Present. The right to health protection is a priority in the development of the social sphere of any state. A healthy nation is an important indicator of effective social policy. The article is aimed to consider the chronological section of the formation of «medical» legislation in Kazakhstan – from the moment following independence up to the present moment. The method of comparative analysis was applied in considering the issue. From 1992 to 2020, Kazakhstan adopted three basic laws on health protection and two Codes of the Republic of Kazakhstan “On People's Health and Healthcare system”. The Government of Kazakhstan and the Ministry of Healthcare of the RoK also adopted important resolutions and orders regulating various aspects of healthcare and medical activities. The National Code of the RoK “On People's Health and Healthcare system”, which entered into force in September 2009, was the first codified act in the field of health protection in the Republic. Its adoption was determined by the need to systematize healthcare legislation, bring it into line with international standards, improve the quality of medical care and the level of medical services for citizens, provide high-quality medicines, as well as medical products and medical equipment. The dynamic development of legislation in the field of health protection in combination with other factors (requirements for the quality of medical services, raising the status of a medical worker, the development of private medicine, etc.) laid the foundation for the formation of a new branch of law in Kazakhstan – medical law. The discussion and adoption in July 2020 of the new Code of the Republic of Kazakhstan “On People's Health and Healthcare system” demonstrated the growing interest in the regulation of medical activities, medical law, indicating an increasing level of legal awareness and legal consciousness of our citizens. The main conclusions: The formation of “medical” legislation in Kazakhstan for more than twenty years, showed that legal regulation in the field of health protection has gone a long and wild journey – from the first Health Protection Laws, which included general provisions and principles, to codified acts comprising, along with previously known norms, a detailed description of financing, licensing, digital healthcare. A quantum leap was the introduction of joint responsibility of citizens, employers and the state for the preservation of health. The International Standards on the Right to Health, the most important of which having been implemented in national legislation, have had no small share in improving legal regulation of healthcare. Despite the fact that after the Code of the Republic of Kazakhstan “On People's Health and Healthcare system” came into force, a large number of by-laws was adopted, important issues of legal and social protection of medical workers remain unresolved. The adoption of the Law on Professional  Liability Insurance for Medical Workers should become one of the priorities, which will, on the one hand, guarantee legal protection in cases of tortious harm, and, on the other hand, draw a clear distinction between criminal and non-criminal actions of a medical worker in the performance of professional duties. Key words: рatient, medical worker, medical legislation, healthcare, healthcare code, rights and duties, guaranteed volume of free medical services, informed consent, medical incident, transplantation.
Читать статью