(aly092@hotmail.com)
Право на охрану здоровья является приоритетным направлением в развитии социальной сферы любого государства. Здоровая нация – важный показатель эффективной социальной политики. Цель статьи – рассмотреть хронологический срез становления «медицинского» законодательства в Казахстане – от момента обретения независимости до настоящего времени. При рассмотрении использован метод сравнительного анализа. С 1992 г. по 2020 г. в Казахстане было принято три базовых Закона РК об охране здоровья и два Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения». Правительством РК и Министерством здравоохранения РК, кроме того, были приняты важные постановления и приказы, регулирующие различные аспекты здравоохранения и медицинской деятельности. Вступивший в действие в сентябре 2009 г. Кодекс РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» стал первым кодифицированным актом в сфере охраны здоровья в республике. Его принятие было продиктовано необходимостью систематизации законодательства в области здравоохранения, приведения его в соответствие с международными стандартами, повышения качества оказания медицинской помощи и уровня медицинского обслуживания граждан, обеспечения качественными лекарственными средствами, а также изделиями медицинского назначения и медицинской техникой. Динамичность развития законодательства в сфере охраны здоровья в совокупности с иными факторами (требования качества оказания медицинских услуг, повышение статуса медицинского работника, развитие частной медицины и др.) заложили основу формирования в Казахстане новой отрасли права – медицинского права. Обсуждение и принятие в июле 2020 года нового Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» продемонстрировало возрастающий интерес к вопросам регулирования медицинской деятельности, медицинскому праву, свидетельствуя о повышении уровня правовой информированности и правового сознания наших граждан. Основные выводы: Становление «медицинского» законодательства в Казахстане за более, чем двадцатилетний период, показало, что правовое регулирование в сфере охраны здоровья, прошло непростой путь – от первых Законов об охране здоровья, включавших общие положения и принципы, до кодифицированных актов, содержащих наряду с ранее известными нормами, подробное изложение вопросов финансирования, лицензирования, цифрового здравоохранения. Шагом вперед стало введение солидарной ответственности граждан, работодателей и государства за сохранение здоровья. Не последнюю роль в совершенствовании правового регулирования охраны здоровья сыграли Международные стандарты в соблюдении права на здоровье, важнейшие из которых были имплементированы в национальное законодательство. Несмотря на то, что после вступления в действие Кодекса РК «О здоровье народа и системе здравоохранения» был принят большой пакет подзаконных актов, остаются нерешенными важные вопросы правовой и социальной защищенности медицинских работников. Одним из приоритетов должно стать принятие Закона о страховании профессиональной ответственности медицинских работников, что позволит, с одной стороны, гарантировать правовую защищенность в случаях невиновного причинения вреда, а с другой, провести четкое разграничение между преступными и непреступными действиями медицинского работника при выполнении профессиональных обязанностей. Ключевые слова: пациент, медицинский работник, медицинское законодательство, охрана здоровья, кодекс о здоровье, права и обязанности, гарантированный объем бесплатной медицинской помощи, информированное согласие, медицинский инцидент, трансплантация.

Для цитирования и библиографии: Жаппарова А.С. Правовое регулирование охраны здоровья в Казахстане: уроки прошлого и опыт настоящего // Право и государство. 2021. № 1 (90). – С. 54-72. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_1_54

Жаппарова А.С. Қазақстанда денсаулық қорғауды құқықтық реттеу: өткеннің сабақтары жəне бүгінгі күннің тəжірибесі. Денсаулық сақтау құқығы кез келген мемлекеттің əлеуметтік саласын дамытудағы басым бағыт болып табылады. Салауатты ұлт – тиімді əлеуметтік саясаттың  маңызды көрсеткіші. Мақаланың мақсаты – тəуелсіздік алған сəттен бастап қазіргі уақытқа дейін Қазақстанда «медициналық» заңнаманың қалыптасуының хронологиялық кезеңдерін қарастыру. Қарастыру барысында салыстырмалы талдау əдісі пайдаланылды. 1992-2020 жылдар аралығында Қазақстанда денсаулық сақтау туралы үш базалық ҚР Заңы жəне «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» екі ҚР Кодексі қабылданды. Бұлардан тыс ҚР Үкіметі мен ҚР Денсаулық сақтау министрлігі денсаулық сақтау мен медициналық қызметтің түрлі қырларын реттейтін маңызды қаулылар мен бұйрықтар қабылдады. 2009 жылғы қыркүйекте қолданысқа енген «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР Кодексі республикадағы денсаулық сақтау саласындағы алғашқы кодификацияланған акт болды. Оның қабылдануы денсаулық сақтау саласындағы заңнаманы жүйелеу, оны халықаралық стандарттарға сəйкестендіру, медициналық көмек көрсету сапасын жəне азаматтарға медициналық қызмет көрсету деңгейін арттыру, сапалы дəрілік заттармен, сондай-ақ медициналық мақсаттағы бұйымдармен жəне медициналық техникамен қамтамасыз ету қажеттілігінен туындады. Денсаулық сақтау саласындағы заңнаманың дамуының серпінділігі өзге де факторлармен (медициналық қызмет көрсету сапасының талаптары, медицина қызметкерінің мəртебесін көтеру, жекеше медицинаны дамыту жəне т.б.) бірге Қазақстанда құқықтың жаңа саласы – медициналық құқықты қалыптастырудың негізін қалады. «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» жаңа ҚР Кодексін талқылау жəне 2020 жылғы шілдеде қабылдау біздің азаматтардың құқықтық хабардарлығы мен құқықтық сана-сезімі деңгейінің көтерілгенін айғақтай отырып, медициналық қызметті реттеу мəселелеріне, медициналық құқыққа деген қызығушылықтың артқанын көрсетті. Негізгі қорытындылар: Қазақстанда жиырма жылдан астам кезең ішінде «медициналық» заңнаманың қалыптасуы денсаулық сақтау саласындағы құқықтық реттеудің жалпы ережелері мен қағидаттарын қамтитын денсаулық сақтау туралы алғашқы заңдардан бастап, бұрын белгілі нормалармен қатар қаржыландыру, лицензиялау, цифрлық денсаулық сақтау мəселелерін егжей-тегжейлі баяндауды қамтитын кодификацияланған актілерге дейін күрделі жолдан өткенін көрсетті. Азаматтардың, жұмыс берушілер мен мемлекеттің денсаулық сақтау үшін ортақ жауапкершілігін енгізу алға басқан қадам болды. Денсаулық қорғауды құқықтық реттеуді жетілдіруде денсаулық құқығын сақтаудағы халықаралық стандарттар маңызды рөл атқарды, олардың ең маңыздылары ұлттық заңнамаға енгізілген. «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР Кодексі қолданысқа енгеннен кейін заңға тəуелді актілердің үлкен пакеті қабылданғанына қарамастан, медицина қызметкерлерінің құқықтық жəне əлеуметтік қорғалуының маңызды мəселелері шешілмей отыр. Медицина қызметкерлерінің кəсіби жауапкершілігін сақтандыру туралы Заң қабылдау басым бағыттардың бірі болуға тиіс, бұл, бір жағынан, кінəсіз зиян келтірілген жағдайларда құқықтық қорғалуға кепілдік беруге, екінші жағынан, медицина қызметкерінің кəсіби міндеттерін орындау кезінде қылмыстық жəне қылмыстық емес əрекеттерінің аражігін нақты ажыратуға мүмкіндік береді. Тірек сөздер: пациент, медицина қызметкері, медициналық заңнама, денсаулық сақтау, денсаулық туралы кодекс, құқықтар мен міндеттер, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі, ақпараттандырылған келісім, медициналық оқиға, трансплантаттау.
Zhapparova А.S. Legal Regulation of the Health Protection in Kazakhstan: Lessons of the Past and Experience of the Present. The right to health protection is a priority in the development of the social sphere of any state. A healthy nation is an important indicator of effective social policy. The article is aimed to consider the chronological section of the formation of «medical» legislation in Kazakhstan – from the moment following independence up to the present moment. The method of comparative analysis was applied in considering the issue. From 1992 to 2020, Kazakhstan adopted three basic laws on health protection and two Codes of the Republic of Kazakhstan “On People's Health and Healthcare system”. The Government of Kazakhstan and the Ministry of Healthcare of the RoK also adopted important resolutions and orders regulating various aspects of healthcare and medical activities. The National Code of the RoK “On People's Health and Healthcare system”, which entered into force in September 2009, was the first codified act in the field of health protection in the Republic. Its adoption was determined by the need to systematize healthcare legislation, bring it into line with international standards, improve the quality of medical care and the level of medical services for citizens, provide high-quality medicines, as well as medical products and medical equipment. The dynamic development of legislation in the field of health protection in combination with other factors (requirements for the quality of medical services, raising the status of a medical worker, the development of private medicine, etc.) laid the foundation for the formation of a new branch of law in Kazakhstan – medical law. The discussion and adoption in July 2020 of the new Code of the Republic of Kazakhstan “On People's Health and Healthcare system” demonstrated the growing interest in the regulation of medical activities, medical law, indicating an increasing level of legal awareness and legal consciousness of our citizens. The main conclusions: The formation of “medical” legislation in Kazakhstan for more than twenty years, showed that legal regulation in the field of health protection has gone a long and wild journey – from the first Health Protection Laws, which included general provisions and principles, to codified acts comprising, along with previously known norms, a detailed description of financing, licensing, digital healthcare. A quantum leap was the introduction of joint responsibility of citizens, employers and the state for the preservation of health. The International Standards on the Right to Health, the most important of which having been implemented in national legislation, have had no small share in improving legal regulation of healthcare. Despite the fact that after the Code of the Republic of Kazakhstan “On People's Health and Healthcare system” came into force, a large number of by-laws was adopted, important issues of legal and social protection of medical workers remain unresolved. The adoption of the Law on Professional  Liability Insurance for Medical Workers should become one of the priorities, which will, on the one hand, guarantee legal protection in cases of tortious harm, and, on the other hand, draw a clear distinction between criminal and non-criminal actions of a medical worker in the performance of professional duties. Key words: рatient, medical worker, medical legislation, healthcare, healthcare code, rights and duties, guaranteed volume of free medical services, informed consent, medical incident, transplantation.
Читать статью