(a_didikin@kazguu.kz)
Актуальность темы настоящей статьи обусловлена недостаточной изученностью проблематики аналитической метаэтики в современной юриспруденции и философии права. Метаэтика на протяжении XX столетия является важной основой переосмысления классических методов познания правовых явлений, в особенности лингвистических конструкций юридического языка. Рассматриваемая в статье лингвистическая концепция Ричарда Хэара, всемирно известного ученого, Председателя и многолетнего участника Аристотелевского общества в Великобритании, позволяет новаторски проанализировать структуру нормативных высказываний в языке морали и языке права. Предмет исследования заключается в анализе способов отображения моральных принципов и моральных предписаний в языке права. Цель работы состоит в теоретическом рассмотрении характера юридически значимого поведения с точки зрения его морально-этических оснований. Новизна темы обусловлена отсутствием в учебной и научной литературе исследований о специфике проявления прескриптивных конструкций языка морали в области права и регулирования правового поведения, а также глубинного анализа конструкций юридического языка в его взаимоотношении с языком этики. В качестве методов исследования применялись как философские подходы, основанные на принципах и идеях аналитической философии (методы лингвистического анализа языковых конструкций), так и общенаучные методы познания (анализ и синтез, абстрагирование и идеализация, индуктивное обобщение), специальные юридические методы (формально-юридический метод толкования нормативных предписаний). Основные выводы статьи заключаются в раскрытии ключевых аргументов концепции нормативных предписаний языка морали, сформулированной британским мыслителем Р. Хэаром. Обосновано, что по аналогии с правовыми высказываниями в языке морали также содержатся нормативные моральные предписания, которые имеют императивный характер, а значит определяют сущность и последствия совершаемых действий субъектом. Такое разделение императивов в языке не позволяет оценивать их с позиции истинности или ложности, так как они мотивируют и регулируют поведение субъекта, а не просто описывают его с точки зрения соответствия фактам. Другим значимым выводом из концепции Р. Хэара является возможность оценки правомерности и этической оправданности поступка с позиции принципа универсализуемости, позволяющего вписать совершенное действие в контекст ситуации и внешних условий поведения субъекта. В отличие от категорического императива И. Канта данный принцип эмпирически подтверждает соответствие или несоответствие правового поведения лица нормативно установленным моральным и правовым предписаниям, имеющим специфическую грамматическую форму в языке. Автором статьи представлен перевод части 4 «Решения на основе принципа» главы 1 «Повелительное наклонение» книги Ричарда Хэара «Язык морали», наиболее репрезентативно иллюстрирующей идейную позицию и взгляды всемирно известного ученого. Ключевые слова: язык морали; язык права; прескриптивные языковые конструкции; оценочные суждения; моральные предписания; моральные принципы; правовое поведение; Р. Хэар.
Дидикин А.Б. Моральдық принциптер мен құқықтық жүріс-тұрыс: Ричард Хэардың лингвистикалық тұжырымдамасын талдау. Бұл мақала тақырыбының өзектілігі қазіргі заңтану мен құқық философиясында аналитикалық метаэтика проблемасының жеткіліксіз зерттелуіне байланысты. ХХ ғасырдағы метаэтика құқықтық құбылыстарды, әсіресе заңдық тілдің лингвистикалық құрылымдарын танудың классикалық әдістерін қайта қарастырудың маңызды негізі болды. Мақалада қаралып отырған әлемге әйгілі ғалым, Ұлыбританиядағы Аристотель қоғамының төрағасы және көпжылдық қатысушысы Ричард Хеардың лингвистикалық тұжырымдамасы мораль тілі мен құқық тіліндегі нормативтік мәлімдемелердің құрылымын жаңаша талдауға мүмкіндік береді. Зерттеу пәні құқық тілінде моральдық принциптер мен моральдық ережелерді көрсету тәсілдерін талдаудан тұрады. Жұмыстың мақсаты - маңызды заңды мінез-құлықтың сипатын оның моральдық-этикалық негіздері тұрғысынан теориялық қарастыру. Тақырыптың жаңалығы оқу және ғылыми әдебиеттерде құқық пен құқықтық жүріс-тұрысты реттеу саласында мораль тілінің прескрептивті құрылымдары көрінуі ерекшеліктері туралы зерттеулердің, сондай-ақ заңдық тілдің этика тілімен қарым-қатынасындағы құрылымын терең талдаудың жоқтығымен байланысты болып отыр. Зерттеу әдістері ретінде аналитикалық философияның принциптері мен идеяларына негізделген философиялық тәсілдер (тілдік құрылымдарды лингвистикалық талдау әдістері), сонымен қатар, танымның жалпы ғылыми әдістері (талдау және синтез, абстракция және идеализация, индуктивті жалпылау), арнайы құқықтық әдістер (нормативтік талаптарды түсіндірудің ресми-құқықтық әдісі) қолданылды. Мақаланың негізгі тұжырымдары британдық ойшыл Р. Хэар қалыптастырған мораль тілінің нормативтік ережелері тұжырымдамасының негізгі аргументтерін ашудан тұрады. Мораль тілінде де құқықтық мәлімдемелер секілді императивті сипатқа ие нормативтік моральдық ережелер бар, яғни субъект жасаған әрекеттердің мәні мен салдарын айқындайды. Тілдегі императивтердің мұндай бөлінуі оларды шындық немесе жалғандығы тұрғысынан бағалауға мүмкіндік бермейді, өйткені олар субъектінің жүріс-тұрысын фактілерге сәйкестік тұрғысынан сипаттап қана қоймайды, оларды ынталандырады және реттейді. Р. Хэар тұжырымдамасынан жасалған тағы бір маңызды қорытынды - бұл әрекеттің құқыққа сәйкестігі мен этикалық негізділігін әмбебаптылық принципі тұрғысынан бағалау мүмкіндігі, ол принцип мінсіз әрекетті жағдайдың мән-мәтіні мен субъект жүріс-тұрысының сыртқы жағдайларына сәйкес келтіруге мүмкіндік береді. И. Канттың категориялық императивінен айырмашылығы, бұл принцип адамның құқықтық жүріс-тұрысының белгілі бір ерекше грамматикалық формасы бар, нормативтік белгіленген моральдық және құқықтық ережелерге сәйкестігін немесе сәйкес еместігін эмпирикалық түрде растайды. Мақала авторы әлемге әйгілі ғалым Ричард Хэардың «Мораль тілі» кітабындағы оның идеялық ұстанымы мен көзқарастарын анығырақ көрсететін 1-тарауы «Бұйрық райдың» «Принципке негізделген шешімдер» атты 4-бөлімін аударып ұсынып отыр. Тірек сөздер: мораль тілі, құқық тілі, прескриптивті тілдік құрылымдар, бағалау пікірлері, моральдық ережелер, моральдық принциптер, құқықтық жүріс-тұрыс, Р. Хэар.
Didikin A.B. Moral Principles and Legal Behavior: An Analysis of Richard Hare’s Linguistic Conception. The relevance of the topic of this paper is due to the insufficient study of the problems of analytical meta-ethics in modern jurisprudence and philosophy of law. Meta-ethics during the XX century is an important basis for rethinking the classical methods of cognition of legal phenomena, especially linguistic constructions of the legal language. The linguistic conception considered in the article by Richard Hare, a world-famous scientist, Chairman and long-term participant of the Aristotelian Society in the UK, allows us to innovatively analyze the structure of normative statements in the language of morality and the language of law. The subject of the study is the analysis of ways to display moral principles and moral prescriptions in the language of law. The purpose of the work is to theoretically consider the nature of legally significant behavior from the point of view of its moral and ethical grounds. The novelty of the topic is due to the lack of research in the educational and scientific literature on the specifics of the manifestation of prescriptive constructions of the language of morality in the field of law and regulation of legal behavior, as well as in-depth analysis of the constructions of the legal language in its relationship with the language of ethics. Both philosophical approaches based on the principles and ideas of analytical philosophy (methods of linguistic analysis of language constructions) and general scientific methods of cognition (analysis and synthesis, abstraction and idealization, inductive generalization), special legal methods (formal legal method of interpretation of normative prescriptions) were used as research methods. The main conclusions of the paper are to reveal the key arguments of the concept of normative prescriptions of the language of morality formulated by the British thinker R. Hare. It is proved that, by analogy with legal statements, the language of morality also contains normative moral prescriptions, which are imperative in nature, and therefore determine the essence and consequences of the actions performed by the subject. This separation of imperatives in language does not allow us to evaluate them from the position of truth or falsity, since they motivate and regulate the behavior of the subject, and not just describe it from the point of view of conformity with facts. Another significant conclusion from R. Hare’s conception is the possibility of assessing the legality and ethical justification of an act from the standpoint of the principle of universalizability, which allows to fit the committed action into the context of the situation and external conditions of the subject’s behavior. In contrast to the Kant’s categorical imperative this principle empirically confirms the conformity or inconsistency of a person’s legal behavior with the normatively established moral and legal prescriptions that have a specific grammatical form in the language. The author of the paper presents a translation of part 4 “Decisions of the Principle” of chapter 1 “Imperative Mood” of Richard Hare’s book “The Language of Morals”, which most representatively illustrates the ideological position and views of the world-famous scientist. Keywords: the language of morality; the language of law; prescriptive language constructions; value judgments; moral prescriptions; moral principles; legal behavior; R. Hare.