(zh_kalisheva@kazguu.kz)
Статья носит информационный характер и излагает основные идеи, высказанные на круглом столе, посвященном памяти У.С. Джекебаева – ученого, который является одним из патриархов нашей юриспруденции, классиком уголовного права, человеком-легендой, одним из корифеев уголовного права и криминологии. Высокая оценка научного наследия У.С. Джекебаева связана с созданием научной школы криминологии Казахстана и социологического направления в области противодействия преступности. В докладах участников круглого стола, посвященного 95-летию доктора юридических наук, профессора КАЗГЮУ имени М.С. Нарикбаева У.С. Джекебаева была рассмотрена важная тема «Уголовная политика Казахстана до 2030 года: новый взгляд и перспективы», отмечен вкалад профессора У.С. Джекебаева в освоении системной методологии науки о преступности, внесены предложения по содержанию и направлениям уголовной политики Республики Казахстан в современных условиях. В статье отмечается, что уголовная политика должна адекватно отражать существующие реалии и обеспечивать реализацию основных принципов уголовного права, таких как законность и справедливость, равенства всех перед законом, неотвратимость ответственности и наказания, а также выступать эффективным инструментом в борьбе с преступностью. Целью статьи является изложение обсуждения на заседании круглого стола основных идей научного наследия профессора У.С. Джекебаева по вопросам материального и процессуального права и криминологии, и использование научных идей ученого на современном этапе развития уголовного права Республики Казахстан. Научная новизна статьи определяется комплексным подходом к содержанию уголовной политики на основе междисциплинарного подхода на стыке социальных наук. При написании статьи использованы научные труды доктора юридических наук, профессора У.С. Джекебаева, исследования известных казахстанских и российских ученых, Конвенция ООН против коррупции 2003 года, Концепция правовой политики Республики Казахстан до 2030 года, правоприменительная практика и уголовное законодательство Республики Казахстан. При написании статьи использованы общенаучные и частно-научные методы исследования. Предметом обзора выступили научные доклады участников по вопросам уголовной политики, ее содержания и уголовное законодательство Республики Казахстан. Выводы: 1. Широкое международное признание научный идей профессора У.С. Джекебаева является объективной оценкой его трудов, их места и роли в развитии криминологической науки. Исследование Джекебаева У.С. о необходимости установления уголовной ответственности юридических лиц, легализации сделок о признании вины, основной социальной функции уголовного наказания не утратили своей актуальности в современный период, приобрели новое значение. 2. Участники круглого стола сделали предложения и отметили: 1) без правильно построенной и эффективно проводимой уголовной политики невозможны успехи в противодействии преступности; 2) наказание не является главным средством борьбы с преступностью, тем не менее, оно является не только важным, но и необходимым средством борьбы с преступностью. От правильного применения наказания во многом зависит эффективность противодействия уголовным правонарушениям; 3) с целью восстановления социальной справедливости предлагается внести изменения и дополнения в редакцию ст. 40 УК Республики Казахстан (виды наказаний); 4) уголовно-исполнительное законодательство должно эффективно обеспечивать реализацию основных целей наказания, создавать благоприятные условия для исправления осужденных, их перевоспитания и недопущения совершения ими новых преступлений; 5) для реализации основных целей наказания предлагается принять Концепцию развития уголовно-исполнительной политики Казахстана, создавая благоприятные условия для исправления осужденных, их перевоспитания и недопущения совершения ими новых преступлений. Ключевые слова: уголовная политика, криминология, преступление, преступность, предупреждение, уголовный закон, гуманизация, справедливость, права человека, уголовная ответственность, наказание.
Калишева Ж.Г. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі қылмыстық саясаты: жаңа көзқарас және перспективалар (заң ғылымдарының докторы, профессор Ұ.С. Жекебаевтың 95-жылдығына арналған дөңгелек үстел). Мақала ақпараттық сипатқа ие және заң ғылымының патриархы, қылмыстық құқықтың классигі, аңыз адам, қылмыстық құқық пен криминологияның көрнекті тұлғаларының бірі саналатын ғалым Ұзыке Сикүнбайұлы Жекебаевтың ғылыми мұрасының негізгі идеяларын баяндайды. Ұ.С. Жекебаевтың ғылыми мұрасына берілген жоғары баға Қазақстанда криминологияның ғылыми мектебін және қылмысқа қарсы іс-қимыл саласындағы социологиялық бағытты құруда жатыр. М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ Университетінің профессоры, заң ғылымдарының докторы Ұ.С. Жекебаевтың 95-жылдығына арналған дөңгелек үстелге қатысушылардың баяндамаларында «Қазақстанның 2030 жылға дейінгі қылмыстық саясаты: жаңа көзқарас пен перспективалар» атты маңызды тақырып қаралды, профессор Ұ.С. Жекебаевтың қылмыстылық туралы ғылымның жүйелік әдіснамасын дамытуға қосқан үлесі аталып, қазіргі жағдайдағы Қазақстан Республикасының қылмыстық саясатының мазмұны мен бағыттары бойынша ұсыныстар айтылды. Мақалада қылмыстық саясат шынайы болмысты дәлме-дәл бейнелеуге және қылмыстық құқықтың заңдылық және әділеттік, барлығының заң алдындағы теңдігі, жауаптылық пен жазаның бұлтартпастығы сияқты негізгі қағидаттарын іске асыруды қамтамасыз етуге, сонымен қатар қылмыстылықпен күрестің тиімді құралы болуға тиіс екендігі атап өтілген. Мақаланың мақсаты профессор Ұ.С. Жекебаевтың материалдық және іс жүргізу құқығы, криминология мәселелері бойынша ғылыми мұрасының негізгі идеяларының дөңгелек үстел отырысында талқылануын баяндау және Қазақстан Республикасының қазіргі қылмыстық саясатының мазмұны мен негізгі бағыттарын айқындау кезінде Ғалымның ғылыми әлеуетін пайдалану болып табылады. Мақаланың ғылыми жаңалығы әлеуметтік ғылымдар тоғысындағы пәнаралық әдіс негізінде қылмыстық саясаттың мазмұнына кешенді көзқараспен анықталады. Мақаланы жазу барысында заң ғылымдарының докторы, профессор Ұ.С. Жекебаевтың ғылыми еңбектері, белгілі қазақстандық және ресейлік ғалымдардың зерттеулері, БҰҰ-ның 2003 жылғы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясы, Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы, құқық қолдану тәжірибесі және Қазақстан Республикасының ұлттық қылмыстық заңнамасы пайдаланылды. Мақала жазу кезінде жалпы ғылыми және жеке ғылыми зерттеу әдістері қолданылды. Зерттеу пәнін қылмыстық саясат, оның мазмұны және Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы мәселелері бойынша дөңгелек үстелге қатысушылардың ғылыми баяндамалары құрады. Қорытындылар: 1. Профессор Ұ.С. Жекебаевтың ғылыми идеяларын халықаралық деңгейде кеңінен тану оның еңбектеріне, олардың криминологиялық ғылымды дамытудағы орны мен рөліне берілген объективті баға болып табылады. Ұ.С. Жекебаевтың заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын белгілеу қажеттігі, кінәні мойындау туралы мәмілелерді заңдастыру, қылмыстық жазаның негізгі әлеуметтік функциясы туралы зерттеулері қазіргі кезеңде өз өзектілігін жоғалтқан жоқ, жаңа мәнге ие болды. 2. Дөңгелек үстелге қатысушылар өз ұсыныстарын айтып, келесілерді атап өтті: 1) дұрыс құрылған және тиімді жүзеге асырылатын қылмыстық саясатсыз қылмыстылыққа қарсы іс-қимылда табысқа жету мүмкін емес; 2) жаза – қылмыстылықпен күрестің басты құралы емес, соған қарамастан, ол қылмыстылықпен күрестің маңызды ғана емес, сонымен қатар қажетті құралы болып табылады. Қылмыстық құқық бұзушылықтармен күрестің тиімділігі көбінесе жазаның дұрыс қолданылуына тәуелді; 3) әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру мақсатында Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 40-бабының (жаза түрлерінің) редакциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу ұсынылады; 4) қылмыстық-атқару заңнамасы жазаның негізгі мақсаттарын іске асыруды тиімді қамтамасыз етуі, сотталғандарды түзеу, оларды қайта тәрбиелеу және жаңа қылмыстар жасауының алдын алу үшін қолайлы жағдайлар туғызуы тиіс; 5) жазаның негізгі мақсаттарын іске асыру мақсатында сотталғандарды түзеу, оларды қайта тәрбиелеу және жаңа қылмыстар жасауына жол бермеу үшін қолайлы жағдайлар жасау арқылы Қазақстанның қылмыстық-атқару саясатын дамыту тұжырымдамасын қабылдау ұсынылады. Тірек сөздер: қылмыстық саясат, криминология, қылмыс, қылмыстылық, алдын алу, қылмыстық заң, ізгіліктендіру, әділдік, адам құқықтары, қылмыстық жауаптылық, жаза.
Kalisheva Zh.G. Criminal policy of Kazakhstan until 2030: a new look and perspectives (round table dedicated to the 95th anniversary of Doctor of Law, Professor U.S. Dzhekebayev). The article is of informational character and sets out the main ideas of the scientific legacy of U.S. Dzhekebayev – a scholar who is the patriarch of our jurisprudence, a classic of criminal law, a man of legend, one of the luminaries of criminal law and criminology. High appreciation of the scientific legacy of U.S. Dzhekebayev is to create a scientific school of criminology in Kazakhstan and a sociological direction in the field of fighting crime. In the reports of the participants of the round table dedicated to the 95th anniversary of Doctor of Law, Professor of M.S. Narikbaev KAZGUU University U.S. Dzhekebayev, the important topic “Criminal policy of Kazakhstan until 2030: a new look and prospects” was considered, the contribution of Professor U.S. Dzhekebayev in the development of the system methodology of the science of crime was noted, proposals were made on the content and directions of the criminal policy of the Republic of Kazakhstan in modern conditions. The article notes that criminal policy should adequately reflect the existing realities and ensure the implementation of the basic principles of criminal law, such as legality and justice, equality of all before the law, the inevitability of responsibility and punishment, and also act as an effective tool in the fight against crime. The purpose of the article is to present the discussion at the round table meeting of the main ideas of the scientific legacy of Professor U.S. Dzhekebayev on the issues of substantive and procedural law and criminology, and the use of the scientific potential of the Scholar with the content and main directions of the modern criminal policy of the Republic of Kazakhstan. The scientific novelty of the article is determined by a comprehensive approach to the content of criminal policy based on an interdisciplinary approach at the intersection of social sciences. During the research the scientific works of Doctor of Law, Professor U.S. Dzhekebayev, studies of well-known Kazakhstani and Russian academics, the 2003 UN Convention against Corruption, the Concept of Legal Policy of the Republic of Kazakhstan until 2030, law enforcement practice and domestic criminal legislation of the Republic of Kazakhstan. When writing the article, general scientific and private scientific methods of research were used. The subject of the review was the scientific reports of the participants on the issues of criminal policy, its content and issues of improving the criminal legislation of the Republic of Kazakhstan. Conclusions: 1. Wide international recognition of the scientific ideas of Professor U.S. Dzhekebayev is an objective assessment of his works, their place and role in the development of criminology. Research by Dzhekebayev U.S. about the need to establish the criminal liability of legal persons, the legalization of plea bargains, the main social function of criminal punishment have not lost their relevance in the modern period, and have acquired a new meaning. 2. The participants of the round table made suggestions and noted that: 1) without a properly constructed and effectively implemented criminal policy, success in fighting the crime is impossible; 2) punishment is not the main means of fighting the crime, however, it is not only an important, but also a necessary means of fighting the crime. The effectiveness of fighting criminal offenses largely depends on the correct application of punishment; 3) in order to restore social justice, it is proposed to make changes and additions to the wording of Art. 40 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (types of punishment); 4) penitentiary legislation should effectively ensure the implementation of the main goals of punishment, create favorable conditions for the correction of convicts, their re-education and prevention of them committing new crimes; 5) in order to implement the main goals of punishment, it is proposed to adopt the Concept for the development of the penitentiary policy of Kazakhstan, creating favorable conditions for the correction of convicts, their re-education and preventing them from committing new crimes. Keywords: criminal policy, criminology, crime, criminality, prevention, criminal law, humanization, justice, human rights, criminal liability, punishment.