(satanova1969@mail.ru)
Актуальность темы статьи заключается в выявлении последствий применения ряда законодательных актов Российской Империи, принятых в ходе борьбы с политическими преступлениями («Положение об усиленной и чрезвычайной охране», «О мерах к охранению государственного порядка и общественного спокойствия» 1881 года) в отношении Туркестанского военного округа. Предметом исследования являются вышеприведенные законодательные акты, имевшие временный характер, но широко применявшиеся на территории Туркестанского военного округа. Цель работы – исследовать роль и историческое значение мер законодательного характера, задача которых заключалась в пресечении политических преступлений. При подготовке статьи автором были использованы такие методы исследования, как сравнительный и сопоставительный анализ полученных результатов; метод систематизации исторических данных. Новизна работы обусловлена использованием архивных материалов, ранее не привлекавшихся в научный оборот; законодательных актов, не подвергавшихся научному анализу и исследованию. Основные выводы. Политическая активность населения в Туркестанском военном округе в описываемый период вызывала серьезные опасения со стороны действующей власти, что в свою очередь сподвигло последних к принятию временных законодательных актов, на основании которых лица могли привлекаться к уголовной ответственности за совершение политических преступлений. Чрезвычайные законы военного времени не разграничивали действие данных законодательных актов по субъектам, в отношении которых они применялись, тем самым подвергая лиц, имеющих непосредственное отношение к военной службе и не имеющих к ней отношения, одним и тем же видам наказания (как правило смертной казни). Массовое применение норм «Положения об усиленной и чрезвычайной охране» и «О мерах к охранению государственного порядка и общественного спокойствия» не возымело своего изначально запланированного результата, поскольку революционный накал в среде населения Туркестанского военного округа не спал, а более того усугубился. Это доказывается последующими историческими событиями, приведшими к революции и народным восстаниям. Ключевые слова: политические преступления, Российская Империя, Туркестанский край, законодательные акты, военное положение, военно-полевые суды, смертная казнь, революция.
Сатанова Л.М. Саяси қылмыстармен күрес (Түркістан әскери округінің тұрақты емес әскерлері мысалында). Мақала тақырыбының өзектілігі саяси қылмыстарға қарсы күрес кезінде Түркістан әскери округіне қатысты қабылданған Ресей империясының бірқатар заңнамалық актілерінің (1881 жылғы «Күшейтілген және төтенше қорғаныс туралы Ереже», «Мемлекеттік тәртіп пен қоғамдық тыныштықты қорғау шаралары туралы Ереже») салдарын анықтаудан көрінеді. Зерттеу пәні уақытша сипатқа ие, бірақ Түркістан әскери округі аумағында кеңінен қолданылған жоғарыда келтірілген заңнамалық актілер болып табылады. Жұмыстың мақсаты – саяси қылмыстардың жолын кесу міндетін арқалаған заңнамалық сипаттағы шаралардың рөлі мен тарихи маңызын зерттеу. Мақаланы дайындау кезінде автор алынған нәтижелерді салыстырмалы талдау, тарихи деректерді жүйелеу сияқты зерттеу әдістерін қолданды. Жұмыстың жаңашылдығы бұрын ғылыми айналымға тартылмаған мұрағат материалдарының, ғылыми талдауға және зерттеуге ұшырамаған заңнамалық актілердің пайдаланылуымен айқындалады. Негізгі қорытындылар. Сипатталған кезеңде Түркістан әскери округіндегі халықтың саяси белсенділігі сол кездегі билік тарапынан елеулі алаңдаушылық туғызды, бұл өз кезегінде соңғыны саяси қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мүмкіндігін көздейтін уақытша заңнамалық актілерді қабылдауға итермеледі. Соғыс уақытындағы төтенше заңдар осы заңнамалық актілердің қолданысын субъектілер бойынша жіктемеді, сол арқылы әскери қызметке тікелей қатысы бар адамдарды да, оған қатысы жоқ адамдарды да жазаның бірдей түрлеріне (әдетте, өлім жазасына) ұшыратты. «Күшейтілген және төтенше қорғаныс туралы Ереже», «Мемлекеттік тәртіп пен қоғамдық тыныштықты қорғау шаралары туралы Ереже» нормаларының жаппай қолданылуы бастапқыда жоспарланғандай нәтиже бермеді, өйткені Түркістан әскери округі тұрғындары арасындағы революциялық шиеленіс бәсеңсімеді, тіпті өрши түсті. Мұны революция мен халық көтерілістеріне әкелген кейінгі тарихи оқиғалар дәлелдейді. Тірек сөздер: саяси қылмыстар, Ресей Империясы, Түркістан өлкесі, заңнамалық актілер, соғыс жағдайы, әскери-далалық соттар, өлім жазасы, революция.
Satanova L.M. Combating political crimes (on the example of the irregular troops of the Turkestan Military District). The relevance of the topic of the article is determined by the identification of the consequences of the application of a number of legislative acts of the Russian Empire adopted in the fight against political crimes (“Regulations on enhanced and emergency protection”, “On measures to protect public order and public peace” of 1881) in relation to the Turkestan Military District. The subject of the study is the above-mentioned legislative acts, which were temporary in nature, but were widely used in the territory of the Turkestan Military District. The purpose of the work is to investigate the role and historical significance of legislative measures, the task of which was to suppress political crimes. During the research the author used such research methods as comparative method and comparative analysis of the results obtained; method of systematization of historical data. The novelty of the work is determined by the use of archival materials that were not previously involved in scientific circulation, legislative acts that were not subjected to scientific analysis and research. Main conclusions. The political activity of the population in the Turkestan Military District during the described period caused serious concerns on the part of the current government, which in turn prompted the latter to adopt temporary legislative acts on the basis of which people could be held criminally liable for committing political crimes. The emergency laws of wartime did not differentiate the effect of these legislative acts by the subject in respect of which they were applied, thereby subjecting persons directly related to military service and not related to it to the same types of punishment (usually the death penalty). The mass application of the norms of the “Regulations on enhanced and emergency protection” and “On measures to protect public order and public peace” did not have its originally planned result, since the revolutionary intensity among the population of the Turkestan Military District did not subside, and moreover, worsened. This is proved by subsequent historical events that led to the revolution and people’s uprisings. Keywords: political crimes, Russian Empire, Turkestan region, legislative acts, martial law, field-military courts, death penalty, revolution.