(ploshkina_yana@mail.ru)
В современном мире проблема добровольного возмещения вреда, причиненного преступлением, особенно актуальна, поскольку добровольное возмещение вреда обвиняемым способствует разрешению уголовно-правового конфликта, возникшего в результате совершения преступления, внесудебным путем, создает возможности для процессуальной экономии, позволяет учитывать интересы потерпевшего и тем самым достичь одну из целей уголовного процесса - защитить права и законные интересы потерпевших от преступлений. Предметом исследования выступают нормы, регулирующие добровольное возмещение причиненного преступлением вреда в российском и германском уголовных процессах. Целью процесса и криминалистики исследования является сравнительно-правовой анализ юридического института добровольного возмещения вреда в российском и германском уголовных процессах, выявление проблем в рассматриваемой сфере в РФ, а также возможные варианты их решения. Методы научного исследования: анализ, синтез, индукция, дедукция, сравнительно-правовой, описательный, формально-юридический. Научная новизна статьи заключается в том, что впервые рассматривается проблема добровольного возмещения вреда в российском уголовном процессе через призму сравнительно-правового анализа со схожим институтом в германском уголовном процессе, а также с учетом германского опыта предлагаются возможные варианты решения. Основные выводы: 1) правовая регламентация добровольного возмещения вреда свидетельствует об общей карательной направленности российского уголовного судопроизводства, что сводит к минимуму его ориентированность на реальные нужды потерпевших и не способствует в полной мере добровольному разрешению уголовно-правового конфликта сторонами; 2) предусмотренные в Германии компенсация и возмещение потерпевшему вреда направлены на создание максимально благоприятных условий для самостоятельного разрешения сторонами уголовно-правового конфликта возможно и при содействии третьих лиц внесудебным образом, как можно раньше, посредством активного взаимодействия сторон конфликта, что позволяет говорить о внедрении элементов восстановительной модели уголовного правосудия в германском уголовном процессе; 3) с учетом германского опыта предлагаем вопрос о добровольном возмещении причиненного преступлением вреда в российском уголовном процессе решать, прежде всего, сторонами уголовно-правового конфликта: потерпевшим и лицом, совершившим преступление; 4) достигнутые договоренности между сторонами конфликта в части добровольного возмещения вреда, в том числе относительно объема и способов возмещаемого вреда, должны быть обязательными для органов уголовной юстиции при решении ими вопроса о прекращении уголовного дела; 5) для учета реальных интересов и нужд потерпевшего потребуется, возможно, корректировка целей правосудия: смещение акцента с цели восстановления социальной справедливости на ресоциализацию. Ключевые слова: возмещение вреда, компенсация вреда, заглаживание вреда,
возмещение ущерба, прекращение уголовного дела по нереабилитирующим основаниям, потерпевший, уголовно-правовой конфликт, отказ от уголовного преследования, добровольность, обвиняемый, примирение с потерпевшим.
Плошкина Я.М. Ресей мен Германияның қылмыстық процестеріндегі қылмыспен келтірілген зиянды өз еркімен өтеу. Қазіргі əлемде қылмыспен келтірілген зиянды ерікті түрде өтеу проблемасы өте өзекті, өйткені айыпталушының зиянды ерікті түрде өтеуі қылмыс жасау нəтижесінде туындаған қылмыстық-құқықтық жанжалды соттан тыс жолмен шешуге ықпал етеді, процестік үнемдеуге жағдай жасайды, жəбірленушінің мүдделерін ескеруге жəне соларқылы қылмыстық процестің мақсаттарының біріне қол жеткізуге мүмкіндік береді - жəбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қылмыстардан қорғау. Зерттеу пəні - Ресей мен Германия қылмыстық процестерінің қылмыспен келтірілген зияндыөз еркімен өтеуді реттейтін нормалары. Зерттеудің мақсаты Ресей жəне Германия қылмыстық процестеріндегі зиянды ерікті түрде өтеуді салыстырмалы-құқықтықталдау, Ресей Федерациясындағы осы саладағы проблемаларды анықтау, сондай-ақ оларды шешудің мүмкін нұсқаларын ұсыну болып табылады. Ғылыми зерттеу əдістері: талдау, синтездеу, индукция, дедукция, салыстырмалы-құқықтық, сипаттамалық, формалды-құқықтық. Мақаланың ғылыми жаңалығы ресейлік қылмыстық процестегі зиянды ерікті түрде өтеу проблемасының алғаш рет неміс қылмыстық процесіндегі ұқсас институтпен салыстырмалы-құқықтық талдау призмасы арқылы қарастырылуынан, сонымен қатар неміс тəжірибесін ескере отырып, мүмкін шешімдер ұсынылуынан көрінеді. Негізгі қорытындылар: 1) зиянды ерікті түрде өтеуді құқықтық реттеу ресейлік қылмыстық сот ісін жүргізудің жалпы жазалаушылық бағыттылығын көрсетеді, бұл оның жəбірленушілердің нақты қажеттіліктеріне бағдарлануын азайтады жəне тараптардың қылмыстық-құқықтық жанжалды ерікті түрде шешуіне толық көлемде ықпал етпейді; 2) Германияда көзделген өтемақы жəне жəбірленушіге келтірілген зиянды өтеу қылмыстық-құқықтық жанжалды тараптардың соттан тыс түрде, мүмкіндігінше ертерек жанжал тараптарының белсенді өзара іс-қимылы арқылы дербес шешуі үшін (үшінші тұлғалардың делдалдығымен болса да)барынша қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған, бұл Германияның қылмыстық процесінде қылмыстық сот төрелігінің қалпына келтіру моделінің элементтері енгізілгені туралы айтуға негіз береді; 3) неміс тəжірибесін ескере отырып, біз Ресейлік қылмыстық процесте қылмыспен келтірілген зиянды ерікті түрде өтеу мəселесін, бірінші кезекте қылмыстық-құқықтық жанжалдың тараптарымен (жəбірленуші жəне қылмыс жасаған адам) шешуді ұсынамыз; 4) жанжал тараптарының арасында зиянды ерікті түрде өтеу бөлігінде, оның ішінде өтелетін зиянның көлемі мен тəсілдеріне қатысты қол жеткізілген уағдаластықтар қылмыстық əділет органдары қылмыстық істі тоқтату туралы мəселені шешкен кезде олар үшін міндетті болуға тиіс; 5) жəбірленушінің нақты мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру үшін сот төрелігінің мақсаттарын түзету, атап айтқанда, назарды əлеуметтік əділеттілікті қалпына келтіру мақсатынан қайта əлеуметтендіруге ығыстыру қажет болуы мүмкін. Тірек сөздер: зиянды өтеу, зиян үшін өтемақы, зиянды қалпына келтіру, залалдың орнын толтыру, қылмыстық істі ақтамайтын негіздер бойынша тоқтату, жəбірленуші, қылмыстық-құқықтық жанжал, қылмыстық қудалаудан бас тарту, еріктілік, айыпталушы, жəбірленушімен татуласу.
Ploshkina Ia.M. Voluntary compensation for harm caused by a crime in Russian and German criminal proceedings. In the modern world, the problem of voluntary compensation for harm caused by a crime is especially relevant, since voluntary compensation for harm contributes to the resolution of a criminal-legal conflict due to a committed crime out of court, creates opportunities for procedural economy, allows taking into account the interests of the victim and achieving one of the purposes of the criminal process - to protect the rights and legitimate interests of victims of crimes. The subject of the study includes the standards regulating voluntary compensation for harm caused by a crime in Russian and German criminal proceedings. The research is aimed at a comparative legal analysis of voluntary compensation for harm in Russian and German criminal proceedings, identification of problems in this area in the Russian Federation, as well as possible solutions to the problems. The methods of scientific research are analysis and synthesis, induction and deduction, comparative legal, descriptive and formal legal methods. The scientific novelty of the article is determined by the fact that for the first time the problem of voluntary compensation for harm in the Russian criminal process is considered through the comparative legal analysis with a similar institution in the German criminal process, and possible solutions are proposed taking into account the German practice. The main conclusions are as follows: 1) the legal regulation of voluntary compensation for harm testifies to the general punitive focus of Russian criminal proceedings, which minimizes its focus on the real needs of the victims and does not fully contribute to the voluntary resolution of the criminal legal conflict by the parties; 2) the compensation for harm provided for in Germany is aimed at creating the most favorable conditions for the parties to resolve the criminal-legal conflict independently, possibly with the assistance of third parties out of court as early as possibly through the active interaction of the parties ofthe conflict, which enables us to talk about the introduction of elements of the restorative model of the criminal justice in the German criminal procedure; 3) taking into account the German practice, we propose the issue of voluntary compensation for harm to be decided by the parties of the conflict (the victim and the accused) themselves first of all; 4) reached agreements between the parties of the conflict in terms of voluntary compensation for harm, including on the volume and methods of compensation for harm, must be binding on the criminal justice authorities, when they decide to terminate the criminal case; 5) taking into account the real interests and needs of the victim, it may be necessary to correct the purpose of justice: shift the focus from the purpose of restoring social justice to resocialization. Keywords: compensation for harm, remediation of harm, compensation for damage, termination of a criminal case on non-rehabilitating grounds, victim, criminal conflict, refusal to prosecute, voluntariness, defendant, reconciliation with the victim.
Для цитирования и библиографии: Плошкина Я.М. Добровольное возмещение причиненного преступлением вреда в российском и германском уголовных процессах // Право и государство. 2021. № 2 (91). – С. 92-107. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_2_92