ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА
Нурпеисов Е.К., Жусіп С.А. (Нур-Султан) Республика Алаш: де-юре и де-факто. С. 6.
Зинуров Р.Н. (Уфа, Республика Башкортостан, РФ) «Судебник» Мхитара Гоша и «Жеті жарғы» Тауке хана – уникальные этно-правовые памятники прошлых веков. С. 26.
ПРОБЛЕМЫ ТЕОРИИ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА
Atadjanov R.B. (Алматы) Building the State of Law (Rechtsstaat) in the Countries of Central Asia: An Unachievable Dream or Realistic Objective? С. 52.
КОНСТИТУЦИОННОЕ ПРАВО
Третьяк И.А. (Омск, Российская Федерация) Основные положения теории конституционной конфликтологии и ее практическое значение. С. 71.
ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО
Естемиров М.А. (Нур-Султан) Сыйға тарту шартының күшін жою негіздерінің отандық сот практикасындағы қолданысы. С. 86.
Алимжан К.А. (Алматы) Правовое регулирование аренды железнодорожных вагонов по законодательству Казахстана (сравнительный анализ). С. 98.
ФИЛОСОФИЯ ПРАВА
Шиктыбаев Т.Т., Каспаева Р.С. (Костанай) Язык как метод репрезентации, создания и реализации права. С. 128.
ОБЗОРЫ ЛИТЕРАТУРЫ И РЕЦЕНЗИИ
Темирбеков Ж.Р. (Нур-Султан) Искусственный интеллект и право: краткий обзор. С. 142.
МАЗМҰНЫ/CONTENTS. С. 157.
ИНФОРМАЦИЯ ДЛЯ АВТОРОВ. С. 158.

(nurela@yandex.ru) (turkestan.010862@gmail.com)
Идеологические истоки движения «Алаш», приведшие к провозглашению Автономии Алаш в 1917 году, формировались несколько раньше. Идея казахской автономии возникла не вдруг и не благодаря Февральской революции 1917 года. Её истоком стало общественно-политическое течение Сибирское областничество, возникшее среди сибирской интеллигенции в середине 60-х годов ХІХ века. Казахское национальное движение «Алаш» изначально сформировалось в виде отделения сибирского областничества, организатором и лидером отделения был А.Н. Букейхан. И в дальнейшем он выступил теоретиком, пропагандистом и лидером казахского областничества. Провозглашённая в качестве Национально-территориальной Автономии, Алаш трансформировалась в суверенное государство де-юре и де-факто. Она была образована ІІ-м Всеказахским курултаем (учредительным собранием по-казахски) в статусе субъекта предполагаемой Российской федеративной республики. Такая трансформация произошла в силу того факта, что Россия не стала федеративным государством. Более того, она утратила единую, централизованную власть. Этот нюанс до сих пор ускользал из поля зрения ряда отечественных и зарубежных исследователей-историков или же сознательно игнорировался ими. По их мнению, Республика Алаш не существовала, поскольку она себя официально не провозгласила, существовало лишь её правительство Алаш Орда. Но этот тезис, по мнению авторов статьи, в корне неверен, поскольку само наличие правительства предполагает существование государства. Автономия Алаш по форме правления была Республикой, характерными чертами которой являлись выборность всех высших органов государственной власти (представительной, исполнительной и судебной ветвей власти) и местного самоуправления (земства). Республика Алаш осуществила революционные преобразования в казахском обществе, сопоставимые по своей политической значимости с радикальными реформами Парижской Коммуны по строительству нового государства. Авторы в качестве методологической основы исследования использовали диалектический метод познания природных и общественных явлений. При исследовании руководствовались общенаучными и специально-историческими методами, а из общенаучных методов были использованы анализ, синтез, логический методы. Из категории специально-исторических методов были использованы историко-ретроспективный, историко-генетический, историко-типологический, историко-системный методы. Ключевые слова: Общеказахский курултай, Автономия Алаш, федерация, трансформация, республика, Парижская коммуна, суверенитет, независимость, Алаш Орда, советская власть.

Нұрпейісов Е.Қ., Жүсіп С.А. Алаш Республикасы: де-юре жəне де-факто. Бұл мақалада мемлекет жəне құқық теориясы тұрғысынан қарағанда, келешек Ресей Федеративтік Республикасының құрамында автономия ретінде құрылған Алаш республикасының қалыптасқан ахуалға байланысты еріксіз егеменді, дербес мемлекетке айналу тарихы қарастырылады. Ресей автономиялық мемлекеттерді қамти алатындай федерация ретінде қалыптаса алмауы себепті Алаштың автономия мəртебесі де тұрақталмады. Бұл тарихи факт осы уақытқа дейін зерттеушілердің назарынан тыс қалып келді немесе саналы түрде еленбеді. Алаш автономиясы басқару нысаны бойынша республика болды. Алашта республикаға тəн жоғарғы мемлекеттік өкілетті, атқарушы жəне соттан бастап жергілікті өзін-өзі басқаруға (земствоға) дейінгі мемлекеттік биліктің барлық тармағының түгел сайлануы сынды белгілері болды. Осылайша Алаш республикасы саяси маңызы жағынан Париж Коммунасы жүзеге асырған жаңа мемлекет құрылысы сынды түбегейлі реформаларға пара-пар Қазақстанда түпкілікті өзгерістер жасады. Тірек сөздер: Жалпықазақ құрылтайы, Алаш автономиясы, федерация, трансформация, республика, Париж коммунасы, егемендік, тəуелсіздік, Алаш Орда, Кеңес өкіметі.

Nurpeyisov E.K., Zhussip S.A. The Republic of Alash: De jure and De facto. Based on the theory of state and law, the Republic of Alash, created in the status of autonomy as part of the supposed Russian Federal Republic, by the will of circumstances grew into a sovereign, independent state. Its status of autonomy could not be established since Russia did not become a federation capable of embracing autonomous republics. This nuance has so far escaped the attention of researchers. The autonomy of Alash in the form of government was a Republic, the characteristic features of which are the electability of all branches of state power from the highest representative, executive and judicial to local self-government (zemstvo). Thus, the Republic of Alash has made a revolutionary transformation in Kazakhstan, comparable in its political signi cance to the radical reforms for the construction of a new state carried out by the Paris Commune. Keywords: All-Kazakh Kurultai, Alash autonomy, federation, transformation, republic, Paris Commune, sovereignty, independence, the Alash Horde, Soviet power.

Для цитирования и библиографии: Нурпеисов Е.К., Жусіп С.А. Республика Алаш: де-юре и де-факто // Право и государство. 2021. № 3 (92). – С. 6-25. DOI: 10.51 634/2307-5201_2021_3_6

Читать статью

(rafailzinuroff@yandex.ru)
Условия зарождения и упорядочения норм обычного права на рубеже XII века в Армении и в казахском кочевом обществе XVII века, являются одними из актуальных и малоизученных аспектов в истории права. В связи с этим, предмет исследования настоящей статьи - правовая и социальная суть, особенности кодифицированных норм обычного права XII-XVII веков - «Судебника» Мхитара Гоша и «Жеті жарғы» Тауке хана. Исходя из этого, целью исследования автора явилось выявление особенностей социально-экономических условий армянского и казахского обществ названных веков, объективно обусловивших необходимость кодификации древнейших пластов обычного права этих народов, их выдающимися представителями. По мысли автора, созданные независимо друг от друга, эти кодифицированные нормы обычного права, в обоих случаях явились решающими условиями устойчивости и выживания казахского и армянского обществ в условиях жесткой конкуренции и давления извне. С помощью историко-правового и сравнительного метода исследования, автором предпринята попытка обосновать, что эти памятники права, на протяжении веков смогли играть роль регуляторов всех видов правоотношений в оседлом армянском и кочевом казахском обществе. Новизна темы исследования заключается в исследовании и анализе правового содержания кодифицированных норм обычного права в обществах, существенно разнящихся в пространственном и временном отношениях. При этом автором обоснована правомерность сравнительного исследования норм обычного права, представляющих исконно оседлое армянское общество XII века и кочевое казахское общество XVII века. Анализом правовых норм этих кодификаций относительно тяжких и имущественных преступлений, некоторых норм в области семейно-брачных отношений, автор приходит к выводу о примерно схожих и социально-экономических условиях их выживаемости - владение скотом. Исследуя диспозиции составов преступлений с квалифицирующими признаками, видов наказаний за них, автор приходит к выводу о степени распространенности этих преступлений в традиционном армянском и казахском обществах. Усеченные требования к честности и объективности судопроизводства биев в «Жеті жарғы», автор обосновывает их высочайшим авторитетом и известностью в казахском кочевом мире, уникальностью их социально-правового статуса, в связи с чем, призывы к ним о честности, в тех условиях, по мнению автора, не являлись необходимостью. Автором обращено внимание, что все нормы «Судебника» имеют ссылки на библейские нормы, тогда как, лишь некоторая часть норм «Жеті жарғы», имеют отношение к нормам шариата. По мнению автора, часть правовых норм «Судебника», о способах и видах владения имуществом, основана на нормах римского гражданского права. Относительно требования нормы «Жеті жарғы» о необходимости являться на Общее собрание с оружием, автором высказан тезис, как об отголоске древних времен военной демократии. Уникальность этих кодифицированных правовых систем, автор также обосновывает и тем, что «Судебник» на протяжении столетий применялся не только в Армении, но и среди армянских общин Польского королевства. «Жеті жарғы», хотя постепенно вытеснялся российскими имперскими законами, был востребован казахским обществом вплоть до XX века. Ключевые слова: обычное право, «Судебник», «Жеті жарғы», кодификация, армянская церковь, шариат, казахское кочевое общество, бий, судопроизводство, наказание.

Зинуров Р.Н. Мхитар Гоштың «Сот кітабы» жəне Тəуке ханның «Жеті жарғысы» - өткен ғасырлардың бірегей этно-құқықтық ескерткіштері. XII ғасырдың басында Арменияда жəне XVII ғасырдағы қазақ көшпелі қоғамында əдет-ғұрып құқығы нормаларының пайда болу жəне ретке келтірілу шарттары құқық теориясының өзекті жəне аз зерттелген қырларының бірі болып табылады. Осыған байланысты, осы мақаланың зерттеу пəнін XII-XVII ғасырлардағы əдет-ғұрып құқығының Мхитар Гоштың «Сот кітабы» жəне Тəуке ханның «Жеті жарғысы» сынды кодификацияланған нормаларының құқықтық жəне əлеуметтік мəні, ерекшеліктері құрады. Осыған сүйене отырып, зерттеудің мақсаты жоғарыда аталған ғасырлардағы армян жəне қазақ халықтардың көрнекі өкілдерінің əдет-ғұрып құқығының ең ежелгі қабаттарын кодификациялауын объективті түрде қажет еткен осы қоғамдардың əлеуметтік-экономикалық жағдайларының ерекшеліктерін анықтау болды. Автордың ойынша, бір-бірінен тəуелсіз құрылған, əдет-ғұрып құқығының бұл кодификацияланған нормалары екі жағдайда да қатал бəсекелестік пен сырттан көрсетілген қысым жағдайында қазақ жəне армян қоғамдарының тұрақтылығы мен өмір сүруінің шешуші шарттары болды. Тарихи-құқықтық жəне салыстырмалы зерттеу əдістерінің көмегімен автор бұл құқық ескерткіштері ғасырлар бойы отырықшы армян жəне көшпелі қазақ қоғамдарындағы құқықтық қатынастардың барлық түрлерін реттеуші рөлін атқара алғанын негіздеуге талпыныс жасады. Мақала тақырыбының жаңалығы кеңістік пен уақыт тұрғысынан бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленетін қоғамдардағы əдет-ғұрып құқығының кодификацияланған нормаларының құқықтық мазмұнының зерттелуінен жəне талдануынан көрінеді. Бұл ретте автор XII ғасырдағы байырғы отырықшы армян қоғамы мен ХII ғасырдағы көшпелі қазақ қоғамындағы əдет-ғұрып нормаларын салыстырмалы зерттеудің орындылығын негіздейді. Осы кодификациялардың ауыр жəне мүліктік қылмыстарға қатысты құқықтық нормаларын, отбасылық жəне неке қатынастары саласындағы кейбір нормаларын талдау негізінде автор олардың өмір сүруінің шамамен ұқсас əлеуметтік-экономикалық шарттары - малға иелік ету болғаны туралы қорытындыға келеді. Саралаушы белгілері бар қылмыс құрамдарының диспозициясын, оларға қолданылатын жаза түрлерін зерттей келе, автор дəстүрлі армян жəне қазақ қоғамдарында бұл қылмыстардың таралғандығы туралы ой қорытады. «Жеті жарғыда» билердің сот ісін жүргізуінің шыншылдығы мен объективтілігіне қойылған талаптардың мардымсыздығын автор көшпелі қазақ əлемінде олардың жоғары бедел мен танымалдыққа ие болуымен, олардың əлеуметтік-құқықтық мəртебесінің бірегейлігімен байланыстырады, осыған орай, автордың пікірінше, бұл жағдайда оларға адалдық туралы үндеу бағыттау қажет емес еді. Автор «Сот кітабының» барлық нормалары библия нормаларына сілтеме жасайтынына, ал «Жеті жарғы» нормаларының тек бір бөлігінің ғана шариғат нормаларына қатысы бар екеніне назар аударады. Автордың пікірінше, «Сот кітабының» мүлікті иелену əдістері мен түрлері туралы құқықтық нормаларының бір бөлігі Рим азаматтық құқығының нормаларына негізделген. «Жеті жарғы» нормасының жалпы жиынға қару-жарақпен келу қажеттігі туралы талаптарын автор ежелгі замандардағы əскери демократияның жаңғырығы ретінде қабылдайды. Бұл кодификацияланған құқықтық жүйелердің бірегейлігін автор сонымен қатар «Сот кітабының» ғасырлар бойы тек Арменияда ғана емес, сонымен бірге Поляк патшалығының армян қауымдастықтары арасында да қолданылуымен негіздейді. «Жеті жарғы» Ресейдің империялық заңдарымен бірте-бірте ығыстырылғанына қарамастан, қазақ қоғамында ХХ ғасырға дейін сұранысқа ие болды. Тірек сөздер: əдет-ғұрып құқығы, «Сот кітабы», «Жеті жарғы», кодификациялау, армян шіркеуі, шариғат, көшпелі казақ қоғамы, би, сот ісін жүргізу, жаза.

Zinurov R.N.The «Sudebnik» by Mkhitar Gosh and «Zheti zhargy» by Tauke Khan as unique ethno-legal monuments of the past centuries. In Armenia and in the Kazakh nomadic society of the 17th century, the conditions for the emergence and organizing the norms of customary law at the beginning of the 12th century are one of the relevant aspects of the theory of law. In this regard, the subject of the study within this article is the legal social signi cance and features of the codi ed norms of customary law of the 12th-17th centuries - the “Sudebnik” by Mkhitar Gosh and “Zheti Zhargy” by Tauke Khan. Thus, the purpose of the author's research was to study the peculiarities of the socio-economic conditions of the Armenian and Kazakh societies of these centuries, which objectively determined the need to codify the ancient layers of the customary law of peoples, by their prominent representatives. According to the author, the codi ed norms of this customary law, which emerged independently of each other, in both cases were a decisive condition for the stability and existence of the Kazakh and Armenian societies in conditions of  erce competition and external pressure. Using the historical-legal and comparative method of research, the author made an attempt to justify that these monuments of law for centuries could play a regulatory role in all types of legal relations in the settled Armenian and nomadic Kazakh society. The novelty of the research topic lies in the study and analysis of the legal content of codi ed norms of customary law of the societies which differ signi cantly location and time-wise. At the same time, the author justi ed the validity of a comparative study of the norms of customary law representing the indigenous settled Armenian society of the 12th century and the nomadic Kazakh society of the 17th century. Analyzing the legal norms of these codi cations in relation to grave and property crimes, some norms in the  eld of family and marriage relations, the author comes to the conclusion regarding approximately similar socio-economic conditions of their existence - the possession of cattle. Examining the contents of criminal offences with qualifying attributes and the types of punishments for them, the author comes to the conclusion regarding the degree of prevalence of these crimes in traditional Armenian and Kazakh societies. The truncated requirements for honesty and objectivity of judicial proceedings of biys in “Zheti Zhargy” the author substantiates with biys' highest authority and fame in the Kazakh nomadic world, the uniqueness of their social and legal status, in connection with which appeals to them about honesty in those conditions, according to the author, were not necessary. The author drew attention to the fact that all the norms of “Sudebnik” refer to the biblical norms, whereas only a limited number of the norms of “Zheti Zhargy” refers to the norms of Sharia. According to the author, some provisions of “Sudebnik” on the methods and types of property ownership are based on the norms of Roman civil law. The author considers the requirement of the norm of “Zheti Zhargy” to participate in a general meeting with weapons as an echo of the ancient times of military democracy. The uniqueness of these codi ed legal systems, according to the author, lies in the fact that for centuries, “Sudebnik” was used not only in Armenia, but also among the Armenian communities of the Polish Kingdom. Although “Zheti Zhargy” were gradually replaced by Russian imperial laws, Kazakh society still used it up until the 20th century. Keywords: customary law; “Sudebnik”, “Zheti Zhargy”; codification; the Armenian Church; Sharia; Kazakh nomadic society; biy; judicial proceedings; punishment.

Для цитирования и библиографии: Зинуров Р.Н. «Судебник» Мхитара Гоша и «Жеті жарғы» Тауке Хана – уникальные этно-правовые памятники прошлых веков // Право и государство. 2021. № 3(92). – С. 26-51. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_26

Читать статью
 

(r.atadjanov@kimep.kz)
It is a well-known fact that states in Central Asia have declared in their respective constitutional law their intention to establish the States of Law in their respective territories (Uzbekistan), or announced that they are such States (Kyrgyzstan, Tajikistan and Turkmenistan), or proclaimed themselves to be a State of Law (Kazakhstan). It is also well-known that achieving this aim, i.e., becoming a full-edged State of Law, is a very difficult task. This article discusses the concept of Rechtsstaat and its main features, analyzes critical conditions needed to build up proper States of Law in Central Asia, looks at various challenges faced by these states in reaching that goal and briefly touches upon its achievability. The discussion is based on relevant constitutional legislation, opinions and positions of leading scholars on theory of law in the post-Soviet region as well as international sources. The article proposes its own working definition of the State of Law concept and offers a minimal list of objective and subjective conditions needed to successfully construct the Rechtsstaat. This article's novelty and originality consists in that, for the first time, it denotes the problematic issues that the Central Asian states have to overcome in order to implement or live up to their respective constitutional provisions concerning the Rechtsstaat. Moreover, the issue of achievability of eventually building up true States of Law in Central Asia has not been considered before from the regional perspective - which is also tackled by this article. The main conclusion of the article is that a true establishment of the States of Law in Central Asia is a hard and long process but it is still possible. Keywords: Central Asia; State of Law; Rechtsstaat; rule of law; civil society; Kazakhstan; Kyrgyzstan; Tajikistan; Turkmenistan; Uzbekistan.

Атаджанов Р.Б. Орталық Азия елдерінде құқықтық мемлекет (Rechtsstaat) құру: қол жетпейтін арман ба əлде шынайы мақсат па? Орталық Азия мемлекеттерінің кейбірі өздерінің конституциялық заңнамасында өз аумағында құқықтық мемлекет құру ниеті туралы мəлімдегені (Өзбекстан), ал басқалары өздерінің осындай мемлекет екенін хабарлағаны (Қырғызстан, Тəжікстан жəне Түрікменстан) немесе өздерін құқықтық мемлекет деп жариялағаны (Қазақстан) көпшілікке белгілі факт. Сондай-ақ, бұл мақсатқа жету, яғни толыққанды құқықтық мемлекетке айналу, өте күрделі міндет екені де белгілі. Осы мақалада Rechtsstaat тұжырымдамасы жəне оның негізгі ерекшеліктері талқыланады, Орталық Азияда тиісті құқықтық мемлекет құру үшін қажетті сыни жағдайлар талданады, осы мақсаттарға қол жеткізу кезінде осы мемлекеттер ұшырасатын түрлі проблемалар, сондай-ақ, оған қол жеткізу мүмкіндігі мəселесі қаралады. Жұмыстағы талқылау тиісті конституциялық заңнамаға, посткеңестік кеңістіктегі құқық теориясы бойынша жетекші ғалымдардың пікірлері мен ұстанымдарына, сонымен қатар халықаралық дереккөздерге негізделген. Мақалада құқықтық мемлекет тұжырымдамасының өзіндік жұмыстық анықтамасы ұсынылады жəне Rechtsstaat-ты сəтті құру үшін қажетті объективті жəне субъективті жағдайлардың минималды тізімі келтіріледі. Мақаланың жаңалығы мен өзіндік ерекшелігі - Орталық Азия мемлекеттерінің өздерінің Rechtsstaat-қа қатысты конституциялық ережелерін іске асыру немесе орындау үшін еңсеруі керек проблемалық мəселелерді бірінші рет көрсетуінде. Оның үстіне, түпкі нəтижесінде Орталық Азияда шынайы «құқықтық мемлекеттер» құруға қол жеткізу туралы мəселе өңірлік тұрғыдан бұрын қаралмаған - бұл да осы мақалада жасалған. Мақаланың басты тұжырымы - Орталық Азияда құқықтық мемлекеттердің шынайы құрылуы қиын да ұзақ процесс, бірақ дегенмен бұл мүмкін. Тірек сөздер: Орталық Азия; құқықтық мемлекет; Rechtsstaat; құқық үстемдігі; азаматтық қоғам; Қазақстан; Қырғызстан; Тəжікстан; Түрікменстан; Өзбекстан.

Атаджанов Р.Б. Построение правового государства (Rechtsstaat) в странах Центральной Азии: недостижимая мечта или реалистичная цель? Широко известен тот факт, что некоторые из государств Центральной Азии в своем конституционном законодательстве заявили о намерении установить правовое государство на своей территории (Узбекистан), другие объявили, что они являются такими государствами (Кыргызстан, Таджикистан и Туркменистан), или же провозгласили себя правовым государством (Казахстан). Также хорошо известно, что достижение этой цели, то есть превращение в полноценное правовое государство, является очень сложной задачей. В настоящей статье обсуждается концепция Rechtsstaat и ее основные особенности, анализируются критические условия, необходимые для создания надлежащего правового государства в Центральной Азии, рассматриваются различные проблемы, с которыми эти государства сталкиваются при достижении данной цели, также, вопрос ее достижимости в принципе. Обсуждение в работе основано на соответствующем конституционном законодательстве, мнениях и позициях ведущих ученых по теории права на постсоветском пространстве, а также на международных источниках. Статья предлагает собственное рабочее определение концепции правового государства и приводит минимальный перечень объективных и субъективных условий, необходимых для успешного построения Rechtsstaat. Новизна и оригинальность статьи состоит в том, что она впервые указывает на проблемные вопросы, которые центральноазиатские государства должны преодолеть, чтобы реализовать или соответствовать своим конституционным положениям, касающимся Rechtsstaat. Более того, вопрос о достижимости в конечном итоге построения истинных “правовых государств” в Центральной Азии ранее не рассматривался с региональной точки зрения - что также проделано в данной статье. Главный вывод статьи состоит в том, что истинное установление правовых государств в Центральной Азии - это трудный и долгий процесс, но он все же возможен. Ключевые слова: Центральная Азия; правовое государство; Rechtsstaat; верховенство права; гражданское общество; Казахстан; Кыргызстан; Таджикистан; Туркменистан; Узбекистан.

Для цитирования и библиографии: Atadjanov R.B. Building the State of Law (Rechtsstaat) in the Countries of Central Asia: An Unachievable dream or realistic objective? // Право и государство. 2021. № 3(92). – С. 52-70. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_52

Читать статью

(irina.delo@yandex.ru)
В статье представлены результаты многолетней работы автора над теорией конституционной конфликтологии - новым разделом науки конституционного права. Актуальность конституционной конфликтологии обусловлена происходящими изменениями в конституционных правоотношениях, усложнением форм их реализации и возникающими противоречиями между их участниками. Предметом изучения данной теории является конституционный конфликт как особый вид юридического конфликта, ключевым методом исследования конституционных конфликтов является конституционно-конфликтная диагностика. Также в рамках конституционной конфликтологии изучаются способы разрешения конституционных конфликтов, которые можно поделить на две основные группы: способы, связанные с применением властных полномочий и/или правового принуждения, и кооперативные способы. Система конституционной конфликтологии на начальном этапе формирования представлена пятью элементами: теория конституционного конфликта; конституционно-конфликтная диагностика; способы предупреждения и разрешения конституционных конфликтов; конституционные и муниципальные нормы конфликтологического типа; отдельные виды конституционно-правовых конфликтов и способы их разрешения. В заключении автор приходит к выводу о практическом значении конституционной конфликтологии, которое заключается в возможности осмысления такого сложного социально-юридического явления, как конституционный конфликт, острота которого возрастает с учетом четвертой промышленной революции и пандемии. Ключевые слова: конституционная конфликтология; раздел науки; система; методология; конституционный конфликт; конституционно-конфликтная диагностика; конституционная идентичность; правовые принципы; презумпции.

Третьяк И.А. Конституциялық жанжалтану теориясының негізгі ережелері жəне оның практикалық маңызы. Мақалада автордың конституциялық құқық ғылымының жаңа бөлімі - конституциялық жанжалтану теориясы бойынша көпжылдық жұмысының нəтижелері келтірілген. Конституциялық жанжалтанудың өзектілігі конституциялық құқықтық қатынастарда болып жатқан өзгерістермен, оларды іске асыру нысандарының күрделенуімен жəне оларға қатысушылар арасында туындайтын қайшылықтармен айқындалады. Бұл теорияның зерттеу пəні - заңи жанжалдың ерекше түрі ретіндегі конституциялық жанжал, конституциялық жанжалдарды зерттеудің негізгі əдісі - конституциялық-жанжалдық диагностика. Сондай-ақ, конституциялық жанжалтану аясында конституциялық жанжалдарды шешудің негізгі екі топқа бөлуге болатын əдістері зерттеледі: билік өкілеттіктерін жəне/немесе құқықтық мəжбүрлеуді қолданумен байланысты əдістер жəне кооперативті əдістер. Конституциялық жанжалтану жүйесі қалыптасудың бастапқы кезеңінде бес элементтен тұрады: конституциялық жанжалтану теориясы; конституциялық-жанжалдық диагностика; конституциялық жанжалдардың алдын алу жəне шешу тəсілдері; жанжалтанушылық типтегі конституциялық жəне муниципалдық нормалар; конституциялық-құқықтық жанжалдардың жекелеген түрлері жəне оларды шешу тəсілдері. Қорытындылай келе, автор өзектілігі төртінші өнеркəсіптік революция мен пандемияны ескере отырып артып келе жатқан конституциялық жанжал сияқты күрделі əлеуметтік-құқықтық құбылысты түйсінуге мүмкіндік беретін конституциялық жанжалтанудың практикалық маңыздылығы туралы тұжырым жасайды. Тірек сөздер: конституциялық жанжалтану; ғылым саласы; жүйе; əдістеме; конституциялық жанжал; конституциялық-жанжалдық диагностика; конституциялық сəйкестілік; құқық принциптері; презумпциялар.

Tretyak I.A. The main provisions of the constitutional conflictology theory and its practical significance. The article presents the results of the author's work on the theory of constitutional conflictology - a new section of the study of constitutional law. The relevance of constitutional conflictology is due to the ongoing changes in constitutional relations, the complication of the forms of their implementation and the emerging contradictions between their participants. The subject of this theory is constitutional conflict as a special type of legal conflict, the key method of this study is constitutional conflict diagnostics. In addition, within the framework of constitutional conflictology, methods of resolving constitutional conflicts are studied and can be divided into two main groups: methods associated with the use of power and / or legal coercion, and cooperative methods. The system of constitutional conflict resolution at the initial stage of formation is represented by five elements: the theory of constitutional conflict; constitutional conflict diagnostics; ways of preventing and resolving constitutional conflicts; constitutional and municipal norms of the conflictological type; certain types of constitutional conflicts and methods of their resolution. To sum up, the author comes to the conclusion about the practical significance of constitutional conflictology, which lies in the possibility of understanding such a complex socio-legal phenomenon as a constitutional conflict, the severity of which increases with regard to the fourth industrial revolution and the pandemic. Keywords: constitutional conflictology; a field of study; system; methodology; constitutional conflict; constitutional conflict diagnostics; constitutional identity; legal principles; presumptions.

Для цитирования и библиографии: Третьяк И.А. Основные положения теории конституционной конфликтологии и ее практическое значение // Право и государство. 2021. № 3 (92). – С. 71-85. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_71 

Читать статью

(m_estemirov@kazguu.kz)
Мақалада сыйға тарту шартының күшін жою негіздерінің сот практикасындағы қолданысы талданған. Зерттеу пəні ретінде сыйға тарту шартының күшін жоюдың отандық Азаматтық кодексте бекітілген негіздері алынды. Сыйға тарту шартының күшін жою негіздерінің отандық сот практикасындағы қолданысына талдау жүргізу, осы сауалға қатысты сот практикасындағы қайшылықтардың бар-жоқтығын анықтау, өзара кереғар сот ұстанымдары айқындалған ретте ортақ бір ұстанымды қалыптастыру жəне сыйға тарту шартының күшін жою негіздерін реттейтін отандық заңнаманы кемелдендіруге бағытталған нақты ұсыныстарды əзірлеу осы зерттеудің мақсаты ретінде белгіленді. Сыйға тарту шартының күшін жою негіздерінің қолданысына қатысты отандық сот практикасындағы бірізділік талабының сақталмауы, жекелеген сауалдарды құқықтық реттеуді кемелдендіру қажеттілігі зерттеу тақырыбының өзектілігін айшықтай түседі. Отандық сот практикасына жүргізілген шолу нəтижесінде келесілер айқындалды. Біріншіден, ҚР АК-нің 512-бабының 1-тармағындағы негіз бойынша сыйға тарту шартының күшін жою үшін сый алушының осы тармақта көрсетілген əрекеттері үшін қылмыстық не əкімшілік тəртіпте жауаптылыққа тартылғандығы жайлы фактінің талап етілетіндігі белгілі болды. Сонымен бірге, сыйға тартушыға дене жарақатын салмай, алайда, сый алушы тарапынан жиі қайталанатын балағаттау жəне т.с.с. өзге де құрмет көрсетпеу арқылы сыйға тартушыны ауыр азапқа ұшырату жағдайлары бұл тармақпен қамтылмай қалғандығы белгілі болды. Бұл олқылықтың орнын толтыру мақсатында автор заң шығарушыға сыйға тартудың күшін жою негіздерінің бірі ретінде «жасалған жақсылықтың қадірін білмеу» ұғымын енгізу мүмкіндігін қарастыруды ұсынады. Екіншіден, ҚР АК-нің 512-бабының 2-тармағында қолданылатын «үлкен мүліктік емес құндылық» ұғымы талданып, аталған ұғымның аясына мүліктік құны өте қымбат заттарды енгізуге қатысты отандық сот практикасында екі ұстанымның қалыптасқандығы мəлім болды. Бұл ретте, автор мүліктік құны қымбат заттардың да «үлкен мүліктік емес құндылық» бола алатындығы жайлы пайыммен келісетіндігін алға тартады. Үшіншіден, сыйға тарту шартының күшін жою салдарына қатысты ҚР АК-нің 48-тарауының «Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелер» ережесін қолдану жөнінде ұсыныс жасалған. Тірек сөздер: сыйға тарту шарты, сыйға тарту шартының күшін жою, сый беруші, сый алушы, қасақана дене жарақаты, өміріне қастандық жасау, үлкен мүліктік емес құндылық, банкроттық, заң шығарушы, сот шешімі, азаматтық кодекс, сот практикасы, сыйға тарту шартының күшін жою салдары.

Естемиров М.А. Применение оснований отмены договора дарения в отечественной судебной практике. В статье проанализировано применение оснований отмены договора дарения в судебной практике. Основания отмены договора дарения, закрепленные в отечественном Гражданском кодексе, определены в качестве предмета исследования. Цель исследования - провести анализ применения оснований отмены договора дарения в отечественной судебной практике, определить наличие либо отсутствие противоречий в судебной практике, при определении противоречий в судебной практике, подготовить конкретные рекомендации по формированию единой судебной практики, разработать предложения, направленные на дальнейшее совершенствование института отмены договора дарения. Отсутствие единой позиции в отечественной судебной практике по применению отдельных оснований отмены договора дарения, необходимость дальнейшего совершенствования правового регулирования отдельных вопросов определяют актуальность данного исследования. В результате проведенного анализа отечественной судебной практики автором сделаны следующее выводы. Во-первых, для отмены договора дарения по основанию п. 1 ст. 512 ГК РК необходимо наличие установленного факта привлечения одаряемого к уголовной либо административной ответственности за совершение действий, описанных в вышеуказанном пункте. Вместе с тем, известны случаи, когда дарителю не причиняются телесные повреждения, но в отношении него имеют место часто повторяющиеся оскорбления и неуважительное отношение со стороны одаряемого. Жизненные ситуации такого рода не охвачены действующей редакцией ст. 512 ГК РК. Для восполнения данного пробела автор предлагает законодателю рассмотреть возможность введения в качестве одного из оснований отмены договора дарения понятия «неблагодарность дарителя». Во-вторых, проанализировано понятие «большая неимущественная ценность», применяемое в п. 2 ст. 512 ГК РК, выявлено, что в отечественной судебной практике сложились две позиции относительно включения в данное понятие предметов с высокой имущественной стоимостью. При этом автор соглашается с суждением о том, что ценное имущество также в состоянии представлять для дарителя большую неимущественную ценность. В-третьих, автором в отношении последствий отмены договора дарения предложено применить положение главы 48 ГК РК «обязательства, возникающие вследствие неосновательного обогащения». Ключевые слова: договор дарения, отмена договора дарения, даритель, одаряемый, умышленное причинение телесного повреждения, совершение покушения на жизнь, большая неимущественная ценность, банкротство, законодатель, судебное решение, гражданский кодекс, судебная практика, последствия отмены договора дарения.

Yestemirov M.A. Application of grounds for cancellation of the gift agreement in the local judicial practice. The article analyzes the application of the grounds for cancellation of the gift agreement in judicial practice. The grounds for the cancellation of the gift agreement fixed in the Civil Code are defined as the subject of research. The purpose of the study is to analyze the application of the grounds for cancellation of the gift agreement in local judicial practice, to determine the presence or absence of contradictions in judicial practice in cases determining of contradictions in judicial practice, to prepare specific recommendations for the formation of a unified judicial practice, to develop proposals aimed at further improving the institution of cancellation of the gift agreement. The lack of a unified position in local judicial practice on the application of certain grounds for the cancellation of the gift agreement, the need for further improvement of the institution of cancellation of the gift agreement shows the relevance of this study. As a result of the analysis of local judicial practice, the author made the following conclusions. Firstly, in order to cancel the gift agreement on the basis of paragraph 1 of Article 512 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, it is necessary to have an established fact of bringing the donee to criminal or administrative responsibility for committing the actions described in the above paragraph. However, there may be situations when the donee, without attempting for murdering of the donor or any of his family members or close relatives, or without causing intentional bodily injury to the donor, at the same time, by his actions, for example, regularly using obscene expressions, etc., can cause mental suffering to the donor. This kind of situations are not covered by the current version of Article 512 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. To fill the gap in this issue, the author suggests considering the possibility of supplementing the content of paragraph 1 of Article 512 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan with a new basis for canceling the gift agreement, as “ingratitude of the donor”. Secondly, the existence of two contradictory positions in judicial practice on the application of paragraph 2 of Article 512 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan has been determined, i.e. there are two positions regarding the possibility of assigning valuable property to the categories of property “representing great non-property value for the donor”. The author comes to the conclusion that valuable assets are also able to represent a great non-property value for the donor. Thirdly, it is proposed to consolidate the application of the provisions of Chapter 48 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan to the consequences of the cancellation of the gift agreement. Keywords: gift agreement, cancellation of the gift agreement, donor, donee, intentional
causing of bodily injury, attempting for murder, great non-property value, bankruptcy, legislator, court decision, Civil Code, judicial practice, consequences of cancellation of the gift agreement.

Для цитирования и библиографии: Естемиров М.А. Сыйға тарту шартының күшін жою негіздерінің отандық сот практикасындағы қолданысы // Право и государство. 2021. № 3(92). – С. 86-97. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_86

Читать статью

(kairat.alimzhan@yahoo.com)
Целью статьи является постановка проблемы регулирования законодательством РК права аренды на железнодорожные вагоны применительно к складывающейся практике железнодорожных перевозок грузов в Казахстане. Указанная проблема исследуется на примере конкретного судебного спора. Автор анализирует как действующее законодательство по предмету исследования, так и законодательство в историческом плане, т.е. ранее регулировавшие эту сферу, ныне утратившие силу национальные нормативные акты, а также регламентирующие проблему регистрации вагонов на международном уровне нормативные акты, принятые в рамках Совета по железнодорожному транспорту государств-участников СНГ (и ряда других соседних стран). Также в сравнительном плане рассматривается проблема правового регулирования регистрации вагонов по законодательству Российской Федерации и в ее судебной практике. Дается обзор мнений по данному вопросу в научно-методической литературе Казахстана. Научная новизна состоит в том, что данная проблема впервые детально рассматривается в исследовательской литературе Казахстана с точки зрения правового регулирования. Автором применяются общеизвестные теоретические (логические) методы исследования (анализ, синтез, аналогия, сравнение). Предметом исследования являются в основном нормативные и правоприменительные документы, как национальные, так и международные и иностранные. Основные выводы: 1. Регистрация договоров аренды железнодорожных вагонов не является обязательной по действующему законодательству РК. 2. Судебная практика РК складывается таким образом, что права арендаторов вагонов, не зарегистрированные уполномоченным государственным органом, не защищаются судами под предлогом отсутствия регистрации. 3. Существующее в научно-методической литературе доктринальное толкование считает обязательной регистрацию договоров аренды вагонов. 4. Для решения выявленных проблем уполномоченным нормотворческим субъектам следует принять меры по устранению противоречивости и неясности законодательства. Ключевые слова: аренда вагонов; аренда подвижного состава; вагон; государственная регистрация подвижного состава; государственная перерегистрация подвижного состава; государственный реестр подвижного состава; железнодорожный транспорт; подвижной состав; регистрация вагонов, регистрация аренды вагонов.

Əлімжан Қ.Ә. Қазақстан заңнамасы бойынша теміржол вагондары жалдауды құқықтық реттеу (салыстырмалы талдау). Мақаланың мақсаты Қазақстанда теміржол жүк тасымалының қалыптасқан тəжірибесіне қатысты теміржол вагондарын жалға алу құқығын ҚР заңнамасымен реттеу проблемасын көтеру болып табылады. Бұл проблема нақты сот дауының мысалында зерттеледі. Автор зерттеу пəні бойынша қолданыстағы заңнаманы да, бұрын осы саланы реттеген, қазір күші жойылған ұлттық нормативтік актілерді тарихи тұрғыдан да талдайды, сондай-ақ ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің (жəне басқа да бірқатар көрші елдердің) Теміржол көлігі жөніндегі кеңесі аясында қабылданған вагондарды тіркеу мəселесін халықаралық деңгейде реттейтін нормативтік актілерді зерделейді. Сонымен қатар, Ресей Федерациясының заңнамасында жəне сот тəжірибесінде вагондарды тіркеуді құқықтық реттеу проблемасы салыстырмалы түрде қарастырылады. Қазақстанның ғылыми-əдістемелік əдебиетінде аталған мəселе бойынша пікірлерге шолу жасалады. Мақаланың ғылыми жаңалығы - бұл проблеманың Қазақстанның ғылыми-зерттеу əдебиетінде құқықтық реттеу тұрғысынан алғаш рет егжей-тегжейлі қарастырылуында. Автор белгілі теориялық (логикалық) зерттеу əдістерін (талдау, синтездеу, ұқсастық, салыстыру) қолданады. Мақаланың зерттеу пəні ұлттық та, халықаралық жəне шетелдік те нормативтік жəне құқық қолдану құжаттары болып табылады. Негізгі қорытындылар: 1. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы бойынша теміржол вагондарын жалдау келісімшартын тіркеу міндетті емес. 2. Вагон жалдаушылардың құқығы уəкілетті мемлекеттік органда тіркелмеген жағдайда соттар олардың құқығын тіркеуі жоқ деген сылтаумен қорғамайды, Қазақстан Республикасында сот тəжірибесі осындай бағытта қалыптасып дамып келеді. 3. Ғылыми-əдістемелік əдебиеттерде көрініс тапқан доктриналдық түсінік вагон жалдау келісімшартын міндетті түрде тіркеу керек деп санайды. 4. Анықталған проблемаларды шешу үшін нормашығарушы уəкілетті субъектілер заңнаманың қарама-қайшылығы мен түсініксіздігін жою бағытында тиісті шаралар қабылдауы керек. Тірек сөздер: вагондарды жалдау, жылжымалы құрам жалдау, вагон, жылжымалы құрамды мемлекеттік тіркеу, жылжымалы құрамды мемлекеттік қайта тіркеу, жылжымалы құрамның мемлекеттік тізілімі, теміржол көлігі, жылжымалы құрам, вагондарды тіркеу, вагондарды жалдауды тіркеу.

Alimzhan K.A. Legal regulation of the lease of railway wagons under the legislation of Kazakhstan (a comparative analysis). The main goal of the article is to identify the problem of the registration of the wagon lease right under the legislation of the Republic of Kazakhstan in relation to the emerging practice of railway transportation of goods in Kazakhstan. This problem is scrutinized on the basis of a specific litigation case. The author analyzes both the current legislation on the subject of research and the legislation in the historical context, i.e. previously regulating this area, now no longer in force national normative acts, as well as regulating the problem of registration of wagons at the international level normative acts adopted within the framework of the Council for Railway Transport of the CIS member states (and a number of other neighboring countries). In addition, in a comparative perspective, the problem of legal regulation of registration of wagons under the legislation of the Russian Federation and in its judicial practice is considered. An overview of opinions on this issue in the scholarly and methodological literature of Kazakhstan is narrated. The novelty is that this problem is for the first time considered in detail in the research literature of Kazakhstan from the legal point of view. The author uses well-known theoretical (logical) research methods (analysis, synthesis, analogy, comparison). The subject of the research is mainly statutory and judicial documents, both national and international and foreign. Main conclusions: 1. Registration of contracts for the lease of railway wagons is not mandatory under the current legislation of the Republic of Kazakhstan. 2. Judicial practice of the Republic of Kazakhstan is developing in such a way that the rights of wagon lessees not registered by an authorized state body are not protected by the courts under the pretext of lack of registration. 3. The doctrinal interpretation existing in the scholarly and methodological literature considers the registration of contracts for the lease of wagons obligatory. 4. To solve the identified problems, the authorized rule-making bodies should take necessary measures to eliminate the inconsistency and ambiguity of the legislation. Keywords: wagon lease; rental of railway rolling stock; wagon; state registration of railway rolling stock; state re-registration of railway rolling stock; state register of railway rolling stock; railway transport; railway rolling stock; wagon registration; wagon hire registration.

Для цитирования и библиографии: Алимжан К.А. Правовое регулирование аренды железнодорожных вагонов по законодательству казахстана (сравнительный анализ) // Право и государство. 2021. № 3 (92). – С. 98-127. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_98 

Читать статью

(toksanbi@mail.ru) (raushankaspaeva@mail.ru)
По мнению авторов, значение языка, знание его форм и правил для правовой действительности столь велико, что с полным основанием можно обозначить его как метод права. Категориальное осмысление языка, его природы и сущности представляет то необходимое условие, которое позволяет исследователю, законодателю и правоприменителю семантически более точно выражать свои взгляды и намерения, обосновывать когнитивное поведение, быть ответственным за него. На основе языка формируются правовая культура и правосознание, философия и теория права, объективное право и правореализационная практика. Современный правовой кризис есть не что иное, как недооценка причин и методологических противоречий в сфере познания права, недостаточное понимание юриспруденцией: а) ключевых единиц философского познания - категорий «понятие», «гипотеза» и «теория»; б) языка как главного инструмента формализации права, его генеративных, репрезентативных и коммуникативных функций, языковых единиц; в) природы, идеи и ценности права, базовых юридических категорий и терминов. В частном плане слово (речевой оборот, неологизм) в работе представлено как самодостаточная и сложная моносистема - когнитивная «вещь в себе» (когнитивный феномен), состоящая из материи слова, смысла слова и меры слова. Такое триединство дает возможность юриспруденции увидеть структурную и смысловую общность слова и правовых понятий в их органическом единстве, как две стороны одного явления. В статье применительно к правовой действительности также раскрывается теория языковых игр Витгенштейна. Авторы исходят из того, что понимание данной теории позволяет избегать подмены понятий в правовых текстах, манипулирования мировоззрением и поведением добросовестных граждан. В работе обосновывается вывод, что от понимания природы и сущности языковых категорий и языковых игр напрямую зависит соблюдение законов логики, соответственно, качество правовой науки, правотворчества и правоприменения, цивилизованность общества в целом. Ключевые слова: язык как метод права, язык как способ репрезентации, формирования и реализации права, функции языка в юриспруденции, теория языковых игр, язык как система и феномен, языковые игры в юриспруденции.

Шиктыбаев Т.Т., Каспаева Р.С. Тіл құқықты репрезентациялау, құру жəне іске асыру əдісі ретінде. Авторлардың пікірінше, құқықтық болмыс үшін тілді, оның формалары мен ережелерін білудің маңызы орасан зор болғандықтан, оны құқық əдісі ретінде анықтауға болады. Тілді, оның табиғаты мен мəнін категориалдық түсіну зерттеушіге, заң шығарушыға жəне құқық қолданушыға өз көзқарастары мен ниеттерін семантикалық тұрғыдан дəлірек білдіруге, танымдық мінез-құлықты негіздеуге жəне оған жауап беруге мүмкіндік беретін қажетті шарт болып табылады. Тіл негізінде құқықтық мəдениет пен құқықтық сана, құқық философиясы мен теориясы, объективті құқық пен құқықты іске асыру практикасы қалыптасады. Қазіргі заманғы құқықтық дағдарыс - құқықты түйсіну саласындағы себептер мен əдіснамалық қайшылықтарды жете бағаламаудан басқа ештеңе емес. Құқықтануда мыналар жеткіліксіз дəрежеде түсініледі: а) философиялық танымның негізгі бірліктері - «ұғым», «гипотеза» жəне «теория» категориялары; б) құқықты, оның генеративті, репрезентативті жəне коммуникативті функцияларын формализациялаудың негізгі құралы ретіндегі тіл, тілдік бірліктер; в) құқықтың табиғаты, идеялары мен құндылықтары, негізгі заңи категориялар мен терминдер. Нақты мағынада, мақалада сөз (сөйлеу оралымы, неологизм) өзін-өзі қамтамасыз ететін жəне күрделі моносистема - сөздің материясынан, сөздің мағынасынан жəне сөздің өлшемінен тұратын танымдық «зат» (танымдық құбылыс) ретінде ұсынылған. Мұндай үштік құқықтынауға сөздер мен құқықтық ұғымдардың құрылымдық жəне семантикалық ортақтығын олардың органикалық бірлігінде бір құбылыстың екі қыры ретінде көруге мүмкіндік береді. Мақалада құқықтық болмысқа қатысты Витгенштейннің тілдік ойындар теориясы да ашылады. Біз бұл теорияны түсіну құқықтық мəтіндердегі ұғымдарды алмастырудан, дүниетаным мен адал азаматтардың мінез-құлқымен айла-шарғылар жасаудан аулақ болуға мүмкіндік беретініне негізделеміз. Жұмыста логика заңдарының сақталуы, тиісінше, заң ғылымының, заң шығарудың жəне құқық қолданудың сапасы, тұтастай алғанда қоғамның өркениеті тілдік категориялар мен тілдік ойындардың табиғаты мен мəнін түсінуге тікелей байланысты деген тұжырым негізделген. Тірек сөздер: тіл құқық əдісі ретінде, тіл құқықты репрезентациялау, қалыптастыру жəне іске асыру тəсілі ретінде, құқықтанудағы тіл функциялары, тілдік ойындар теориясы, тіл жүйе жəне феномен ретінде, құқықтанудағы тілдік ойындар.

Shiktybayev T.T., Kaspayeva R.S. Language as a method of representation, creation and implementation of the law. According to the authors, the meaning of language, knowledge of its forms and rules for legal reality is so great that it can be rightfully designated as a method of law. The categorical comprehension of language, its nature and essence is the necessary condition that allows the researcher, legislator and law enforcement o cer to semantically more accurately express their views and intentions, justify cognitive behavior, and be responsible for it. On the basis of the language, legal culture and legal consciousness, philosophy and theory of law, objective law and practice of law are formed. The modern legal crisis is nothing more than an underestimation of the causes and methodological contradictions in the  eld of knowledge of law, insufficient understanding by jurisprudence of: a) the key units of philosophical knowledge - the categories of concept, hypothesis and theory; b) language as the main tool for formalizing law, its generative, representative and communicative functions, linguistic units; c) the nature, ideas and values of law, basic legal categories and terms. In particular, the word (speech turnover, neologism) is presented in the work as a self-sufficient and complex monosystem - a cognitive “thing-in-itself” (cognitive phenomena), consisting of the matter of the word, the meaning of the word and the measure of the word. Such a trinity makes it possible for jurisprudence to see the structural and semantic community of words and legal concepts in their organic unity, as two sides of one phenomena. The article also reveals Wittgenstein's theory of language games in relation to legal reality. We proceed from the fact that understanding this theory allows avoiding the substitution of concepts in legal texts, manipulation of the worldview and behavior of conscientious citizens. The paper substantiates the conclusion that the observance of the laws of logic, respectively, the quality of legal science, law-making and law enforcement, the civilization of society as a whole directly depends on understanding the nature and essence of language categories and language games. Keywords: language as a method of law, language as a way of representation, formation and implementation of law, functions of language in jurisprudence, theory of language games, language as a system and phenomena, language games in jurisprudence.

Для цитирования и библиографии: Шиктыбаев Т.Т., Каспаева Р.С. Язык как метод репрезентации, создания и реализации права // Право и государство. 2021. № 3 (92). – С. 128-141. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_128 

Читать статью

(zh_temirbekov@kazguu.kz)
Актуальность статьи связана с необходимостью исследования проблем и вопросов в сфере правового регулирования систем искусственного интеллекта. Цель исследования - выполнить обзор нескольких современных научных статей, посвященных общим вопросам и проблемам правового регулирования систем искусственного интеллекта. В процессе подготовки статьи применялись такие методы исследования, как сравнительный метод, дедуктивный и индуктивный методы, методы анализа и синтеза и некоторые другие. В результате обзора можно сделать вывод, что с развитием технологий, искусственного интеллекта их влияние на основные права человека будет только усиливаться. Кроме того, в юридическом сообществе обсуждаются вопросы о возможном признании роботов на базе искусственного интеллекта носителями моральных и юридических прав. Отмечается необходимость усиления нормативного регулирования, акселерации правовых академических исследований, мониторинга негативных последствий в сфере использования и применения систем искусственного интеллекта. Что касается применения искусственного интеллекта в сферах юридической деятельности, то на сегодняшний день данная технология успешно реализуется лишь в юридических задачах, которые связаны с механическими или повторяющимися действиями. Задачи, связанные с абстрагированием и концептуализацией, где необходимо познание и мышление, для искусственного интеллекта все еще трудновыполнимы. Как выяснилось, отдельные попытки применения искусственного интеллекта для «умной» профилактики преступности не всегда приводят к желаемому результату. В сфере юридической ответственности - можно утверждать на примере беспилотных автомобилей, что с распространением технологий искусственного интеллекта ответственность от пользователей будет смещаться «вверх» к производителям. Ключевые слова: искусственный интеллект и право; искусственный интеллект; право; распознавание лиц; беспилотные автомобили; основные права человека; правосубъектность; алгоритмы; программный код; машинное обучение.

Темірбеков Ж.Р. Жасанды интеллект жəне құқық: қысқаша шолу. Мақаланың өзектілігі жасанды интеллект жүйелерін құқықтық реттеу саласындағы сұрақтар мен мəселелерді зерттеу қажеттілігімен байланысты. Зерттеудің мақсаты - жасанды интеллект жүйелерін құқықтық реттеудің жалпы мəселелері мен сұрақтарын қарастыруға арналған бірнеше заманауи ғылыми мақалаларға шолу жасау. Мақаланы дайындау барысында салыстырмалы əдіс, дедуктивті жəне индуктивті əдістер, анализ жəне синтез əдістері жəне басқа да зерттеу əдістері қолданылды. Шолу нəтижесінде жасанды интеллект технологиясының дамуы қазірдің өзінде адамның негізгі құқықтарына əсер ету деңгейіне жетті деген қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар, заңгерлік қауымдастық жасанды интеллектке негізделген роботтарды адамгершілік жəне заңды құқықтардың иесі ретінде тану мүмкіндігін талқылауда. Нормативтік реттеуді күшейту, құқықтық академиялық зерттеулерді жеделдету, жасанды интеллект жүйесін қолдану кезіндегі жағымсыз салдарларды бақылау қажеттілігі атап өтіледі. Құқықтық қызмет саласында жасанды интеллектті қолдануға келетін болсақ, қазіргі кезде бұл технология механикалық немесе қайталанатын əрекеттермен байланысты қызметте ғана сəтті қолданылады. Таным мен ойлау қажет болатын абстракция мен концептуалдаумен байланысты тапсырмаларды орындау жасанды интеллект үшін əлі де қиынға соғады. Қазіргі кезде жасанды интеллектті қылмыстың «ақылды» алдын-алу үшін қолдануға тырысу əрекеттері əрқашан ойдағыдай нəтижелерді қамтамасыз етпейтіндігі белгілі болды. Заңи жауапкершілік саласында пилотсыз көлік құралдарының үлгісі негізінде, жасанды интеллект технологиялары көбейген сайын жауапкершілік қолданушылардан «өндірушілерге» ауысады деп пайымдауға болады. Тірек сөздер: жасанды интеллект жəне құқық; жасанды интеллект; құқық; бетті тану; ұшқышсыз көлік; адамның негізгі құқықтары; құқықсубъектілік; алгоритмдер; бағдарламалық код; машиналық оқыту.

Temirbekov Zh.R. Artificial intelligence and law: brief overview. Актуальность статьи связана с необходимостью исследования проблем и вопросов в сфере правового регулирования систем искусственного интеллекта. Цель исследования - выполнить обзор нескольких современных научных статей, посвященных общим вопросам и проблемам правового регулирования систем искусственного интеллекта. В процессе подготовки статьи применялись такие методы исследования, как сравнительный метод, дедуктивный и индуктивный методы, методы анализа и синтеза и некоторые другие. В результате обзора можно сделать вывод, что с развитием технологий, искусственного интеллекта их влияние на основные права человека будет только усиливаться. Кроме того, в юридическом сообществе обсуждаются вопросы о возможном признании роботов на базе искусственного интеллекта носителями моральных и юридических прав. Отмечается необходимость усиления нормативного регулирования, акселерации правовых академических исследований, мониторинга негативных последствий в сфере использования и применения систем искусственного интеллекта. Что касается применения искусственного интеллекта в сферах юридической деятельности, то на сегодняшний день данная технология успешно реализуется лишь в юридических задачах, которые связаны с механическими или повторяющимися действиями. Задачи, связанные с абстрагированием и концептуализацией, где необходимо познание и мышление, для искусственного интеллекта все еще трудновыполнимы. Как выяснилось, отдельные попытки применения искусственного интеллекта для «умной» профилактики преступности не всегда приводят к желаемому результату. В сфере юридической ответственности - можно утверждать на примере беспилотных автомобилей, что с распространением технологий искусственного интеллекта ответственность от пользователей будет смещаться «вверх» к производителям. Keywords: artificial intelligence and law; artificial intelligence; law; face recognition;
self-driving cars; basic human rights; legal personality; algorithms; program code; machine learning.

Для цитирования и библиографии: Темирбеков Ж.Р. Искусственный интеллект и право: краткий обзор // Право и государство. 2021. № 3 (92). – С. 142-156. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_142 

Читать статью