(r.atadjanov@kimep.kz)
It is a well-known fact that states in Central Asia have declared in their respective constitutional law their intention to establish the States of Law in their respective territories (Uzbekistan), or announced that they are such States (Kyrgyzstan, Tajikistan and Turkmenistan), or proclaimed themselves to be a State of Law (Kazakhstan). It is also well-known that achieving this aim, i.e., becoming a full-edged State of Law, is a very difficult task. This article discusses the concept of Rechtsstaat and its main features, analyzes critical conditions needed to build up proper States of Law in Central Asia, looks at various challenges faced by these states in reaching that goal and briefly touches upon its achievability. The discussion is based on relevant constitutional legislation, opinions and positions of leading scholars on theory of law in the post-Soviet region as well as international sources. The article proposes its own working definition of the State of Law concept and offers a minimal list of objective and subjective conditions needed to successfully construct the Rechtsstaat. This article's novelty and originality consists in that, for the first time, it denotes the problematic issues that the Central Asian states have to overcome in order to implement or live up to their respective constitutional provisions concerning the Rechtsstaat. Moreover, the issue of achievability of eventually building up true States of Law in Central Asia has not been considered before from the regional perspective - which is also tackled by this article. The main conclusion of the article is that a true establishment of the States of Law in Central Asia is a hard and long process but it is still possible. Keywords: Central Asia; State of Law; Rechtsstaat; rule of law; civil society; Kazakhstan; Kyrgyzstan; Tajikistan; Turkmenistan; Uzbekistan.
Атаджанов Р.Б. Орталық Азия елдерінде құқықтық мемлекет (Rechtsstaat) құру: қол жетпейтін арман ба əлде шынайы мақсат па? Орталық Азия мемлекеттерінің кейбірі өздерінің конституциялық заңнамасында өз аумағында құқықтық мемлекет құру ниеті туралы мəлімдегені (Өзбекстан), ал басқалары өздерінің осындай мемлекет екенін хабарлағаны (Қырғызстан, Тəжікстан жəне Түрікменстан) немесе өздерін құқықтық мемлекет деп жариялағаны (Қазақстан) көпшілікке белгілі факт. Сондай-ақ, бұл мақсатқа жету, яғни толыққанды құқықтық мемлекетке айналу, өте күрделі міндет екені де белгілі. Осы мақалада Rechtsstaat тұжырымдамасы жəне оның негізгі ерекшеліктері талқыланады, Орталық Азияда тиісті құқықтық мемлекет құру үшін қажетті сыни жағдайлар талданады, осы мақсаттарға қол жеткізу кезінде осы мемлекеттер ұшырасатын түрлі проблемалар, сондай-ақ, оған қол жеткізу мүмкіндігі мəселесі қаралады. Жұмыстағы талқылау тиісті конституциялық заңнамаға, посткеңестік кеңістіктегі құқық теориясы бойынша жетекші ғалымдардың пікірлері мен ұстанымдарына, сонымен қатар халықаралық дереккөздерге негізделген. Мақалада құқықтық мемлекет тұжырымдамасының өзіндік жұмыстық анықтамасы ұсынылады жəне Rechtsstaat-ты сəтті құру үшін қажетті объективті жəне субъективті жағдайлардың минималды тізімі келтіріледі. Мақаланың жаңалығы мен өзіндік ерекшелігі - Орталық Азия мемлекеттерінің өздерінің Rechtsstaat-қа қатысты конституциялық ережелерін іске асыру немесе орындау үшін еңсеруі керек проблемалық мəселелерді бірінші рет көрсетуінде. Оның үстіне, түпкі нəтижесінде Орталық Азияда шынайы «құқықтық мемлекеттер» құруға қол жеткізу туралы мəселе өңірлік тұрғыдан бұрын қаралмаған - бұл да осы мақалада жасалған. Мақаланың басты тұжырымы - Орталық Азияда құқықтық мемлекеттердің шынайы құрылуы қиын да ұзақ процесс, бірақ дегенмен бұл мүмкін. Тірек сөздер: Орталық Азия; құқықтық мемлекет; Rechtsstaat; құқық үстемдігі; азаматтық қоғам; Қазақстан; Қырғызстан; Тəжікстан; Түрікменстан; Өзбекстан.
Атаджанов Р.Б. Построение правового государства (Rechtsstaat) в странах Центральной Азии: недостижимая мечта или реалистичная цель? Широко известен тот факт, что некоторые из государств Центральной Азии в своем конституционном законодательстве заявили о намерении установить правовое государство на своей территории (Узбекистан), другие объявили, что они являются такими государствами (Кыргызстан, Таджикистан и Туркменистан), или же провозгласили себя правовым государством (Казахстан). Также хорошо известно, что достижение этой цели, то есть превращение в полноценное правовое государство, является очень сложной задачей. В настоящей статье обсуждается концепция Rechtsstaat и ее основные особенности, анализируются критические условия, необходимые для создания надлежащего правового государства в Центральной Азии, рассматриваются различные проблемы, с которыми эти государства сталкиваются при достижении данной цели, также, вопрос ее достижимости в принципе. Обсуждение в работе основано на соответствующем конституционном законодательстве, мнениях и позициях ведущих ученых по теории права на постсоветском пространстве, а также на международных источниках. Статья предлагает собственное рабочее определение концепции правового государства и приводит минимальный перечень объективных и субъективных условий, необходимых для успешного построения Rechtsstaat. Новизна и оригинальность статьи состоит в том, что она впервые указывает на проблемные вопросы, которые центральноазиатские государства должны преодолеть, чтобы реализовать или соответствовать своим конституционным положениям, касающимся Rechtsstaat. Более того, вопрос о достижимости в конечном итоге построения истинных “правовых государств” в Центральной Азии ранее не рассматривался с региональной точки зрения - что также проделано в данной статье. Главный вывод статьи состоит в том, что истинное установление правовых государств в Центральной Азии - это трудный и долгий процесс, но он все же возможен. Ключевые слова: Центральная Азия; правовое государство; Rechtsstaat; верховенство права; гражданское общество; Казахстан; Кыргызстан; Таджикистан; Туркменистан; Узбекистан.
Для цитирования и библиографии: Atadjanov R.B. Building the State of Law (Rechtsstaat) in the Countries of Central Asia: An Unachievable dream or realistic objective? // Право и государство. 2021. № 3(92). – С. 52-70. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_3_52