(s_udartsev@kazguu.kz)
Актуальность статьи связана с недостаточной изученностью формирования, деятельности и научного наследия выдающегося сына казахского народа – Салыка Зимановича Зиманова (1921-2011) – крупнейшей фигуры в юридической науке Казахстана второй половины ХХ в. – первого десятилетия ХХI в. Новизна статьи заключается в первом специальном обращении к военной биографии ученого на основе архивных документов и воспоминаний современников. Предмет исследования – военная деятельность академика С.З. Зиманова в период Великой Отечественной войны 1941-1945 гг., отраженная в документах и воспоминаниях, проявление в ней свойств его личности. Используются методы анализа и синтеза, дедуктивный и индуктивный, биографической и исторической реконструкции, системного подхода, ассоциативный. Автор приходит к выводу, что четыре военных года оказали значительное влияние на формирование личности 24-летнего боевого офицера. С.З. Зиманов прошел путь от солдата до гвардии майора, заместителя командира полка, воевал на десятке фронтов, был четырежды ранен,испытал голод, гибель многих сослуживцев, отступление и победоносное наступление Красной армии, встречу с союзниками на реке Эльбе. Он совершил героические подвиги, в том числе в критической ситуации в марте 1945 г. для обеспечения наступления полка и удержания захваченной стратегической высоты при контрнаступлении противника вызвал «огонь на себя». Все это повлияло на формирование его личности как исследователя и организатора науки, закалило характер, укрепило лидерские качества, научило брать на себя ответственность, ускоренно и системно продвигать решение сложных организационных и научных проблем. Военный опыт боевого офицера помог организовывать коллективные действия, в том числе и в сфере науки, идти на прорыв в неизвестное, раздвигать горизонты познанного и возможного. В итоге, все это содействовало появлению феномена Зиманова как лидера юридической науки Казахстана, первого доктора юридических наук из числа казахских ученых, автора фундаментальных научных произведений, прежде всего по истории государства и права Казахстана, первого академика-юриста Национальной академии наук, руководителя ряда научных и учебных учреждений, государственного и общественного деятеля, активно участвовавшего в юридическом оформлении нового независимого государства. Ключевые слова: история юридической науки Казахстана, С.З. Зиманов, лидер юридической науки, первый доктор юридических наук, первый академик-юрист, участник Великой Отечественной войны, гвардии майор, орден Красного Знамени, орден Отечественной войны первой степени, встреча союзных армий на Эльбе.

Для цитирования и библиографии: Ударцев С.Ф. Эпизоды военной биографии академика С.З. Зиманова // Право и государство. 2021. № 1(90). – С. 89-107. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_1_89

Ударцев  С.Ф.  Академик С.З. Зимановтың əскери өмірбаянының эпизодтары. Мақаланың өзектілігі ХХ ғ. екінші жартысы – ХХІ ғ. бірінші онжылдығындағы Қазақстанның заң ғылымының ең ірі тұлғасы, қазақ халқының көрнекті ұлы – Салық Зиманұлы Зимановтың (1921-2011) қалыптасуының, қызметінің жəне ғылыми мұрасының жеткіліксіз зерттелуімен байланысты. Мақаланың жаңашылдығы – мұрағат құжаттары мен замандастарының естеліктеріне негізделген ғалымның əскери өмірбаянына алғашқы арнайы жүгіну болып табылуында. Зерттеу пəні – 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезіндегі академик С.З. Зимановтың жеке қасиеттері сипатталатын, құжаттар мен естеліктерде көрініс тапқан əскери қызметі. Талдау жəне синтездеу, дедуктивті жəне индуктивті, өмірбаяндық жəне тарихи жаңғырту, жүйелік тəсіл, ассоциативті əдістер қолданылды. Автор 24 жастағы əскери офицердің жеке тұлға болып қалыптасуына соғыста өткізген төрт жылы айтарлықтай əсер етті деген қорытындыға келеді. С.З. Зиманов сарбаздан гвардия майорына, полк командирінің орынбасарына дейінгі жолдан өтті, ондаған майданда соғысып, төрт рет жараланды, аштықты, көптеген əріптестерінің өлімін, шегінуді жəне Қызыл Армияның жеңісті шабуылын, Эльба өзенінде одақтастармен кездесуді бастан өткерді. Ол асқан ерліктер жасады, оның ішінде 1945 жылы наурызда болған қиын жағдайда полктің шабуылын қамтамасыз ету жəне жаудың қарсы шабуылында басып алынған стратегиялық биіктікті ұстап тұру үшін «өз кеудесін оққа тосып» ерекше батырлық танытты. Мұның бəрі оның ғылымды зерттеуші жəне ұйымдастырушы ретіндегі қалыптасуына əсер етті, мінезін шыңдады, көшбасшылық қасиеттерін нығайтты, жауапкершілікті қабылдауға, күрделі ұйымдастырушылық жəне ғылыми мəселелерді жедел жəне жүйелі түрде шешуге үйретті. Соғыс офицерінің əскери тəжірибесі оған ұжымдық əрекеттерді ұйымдастыруға, соның ішінде ғылым саласында белгісізге серпіліс жасауға, танылған жəне танылмаған көкжиектерді кеңейтуге көмектесті. Нəтижесінде, осының барлығы Зиманов феноменінің Қазақстанның заң ғылымының көшбасшысы, қазақ ғалымдары арасынан тұңғыш заң ғылымдарының докторы, ең алдымен Қазақстанның мемлекет жəне құқық тарихы бойынша іргелі ғылыми шығармалардың авторы, Ұлттық ғылым академиясының тұңғыш академик-заңгері, бірқатар ғылыми жəне оқу мекемелерінің басшысы, жаңа тəуелсіз мемлекеттің құқықтық ресімделуіне белсенді қатысқан мемлекет жəне қоғам қайраткері ретінде пайда болуына ықпал етті. Тірек сөздер: Қазақстан заң ғылымының тарихы, С.З. Зиманов, заң ғылымының көшбасшысы, заң ғылымдарының тұңғыш докторы, тұңғыш академик-заңгер, Ұлы Отан соғысының қатысушысы, гвардия майоры, Қызыл Ту ордені, бірінші дəрежелі Отан соғысы ордені, одақтас əскерлердің Эльбада кездесуі.
Udartsev S.F.  Some Episodes from Academician S.Z. Zimanov's Military Biography. The relevance of the article is determined by insufficient study of the formation,  activities and scientific heritage of the outstanding son of the Kazakh people – Salyk Zimanovich Zimanov (1921-2011) – the largest figure in the legal science of Kazakhstan in the second half of the 20th century – the first decade of the 21st century. The novelty of the article consists in the first special reference to the military biography of the scientist based on archival documents and memoirs of his contemporaries. The subject of research is the military activity of academician S. Zimanov during the Great Patriotic War of 1941-1945, manifested in some documents and reminiscences revealing the insights into his personality. The methods of analysis and synthesis, deductive and inductive methods, biographical method and method of historical reconstruction, systems approach, and associative method are applied in the research. The author comes to the conclusion that the four war years had a significant impact on the formation of the personality of the 24-year-old military officer. S.Z. Zimanov rose through the ranks from a soldier to a Guards Major, a deputy regiment commander, fought on a dozen fronts, was wounded four times, suffered from hunger, saw the death of his fellow officers, the retreat and victorious offensive of the Red Army, and participated in the meeting with the allies on the Elbe River. He did heroic acts, including a critical situation in March 1945, when to ensure the regiment's offensive and to hold the captured strategic height during the enemy's counteroffensive he called airstrike on himself. All this influenced the formation of his personality as a researcher and research manager, tempered his character, strengthened his leadership qualities, taught him to take responsibility, to accelerate and systematically promote the solution of complex organizational and scientific problems. The military experience helped coordinate collective actions, including science, break through into the unknown, expand the horizons of the known and the feasible. It has resulted in emerging of such a phenomenon as “Zimanov” who is considered to be the leader of the legal science of Kazakhstan, the first doctor of law among Kazakh scientists, the author of fundamental scientific works in the field of history of the state and law of Kazakhstan. In addition, he was the first academician-lawyer of the National Academy of Sciences, the head of a number of scientific and educational institutions, a statesman and public figure who actively participated in the legalization of the new independent state. Key words: history of legal science in Kazakhstan, S.Z. Zimanov, leader of legal science, first doctor of law, first academician-lawyer, participant of the Great Patriotic War, Guards Major, Order of the Red Banner, Order of the Patriotic War of the first degree, meeting of allied armies on the Elbe river.
Читать статью