Рассматриваются, в контексте предстоящих контактов с Иным Разумом, три уровня Метаправа. Включая в понятие Метаправа хронологическую составляющую, автор обосновывает необходимость углубления Метаправа в третий уровень – в Мегаправо, считая категорию Вселенского права преждевременной. Обосновывая наличием провалов во времени, как физическим явлением, появление наших современников в мезозое, оставивших следы своей деятельности, автор объясняет причину обнаружения нашими современниками следов созидательной человеческой деятельности той эпохи. Ключевые слова: Иной Разум, провалы во времени, уровни правового регулирования, антропогенное право, Метаправо, включение хроносоставляющей в Метаправо, Мегаправо.
Клеандров М.И.  Өзгеше санамен қатынасты реттеу үшін метақұқық пен мегақұқық. Өзгеше санамен алда тұрған қарым-қатынас мәнмәтінінде Метақұқықтың үш деңгейі қарастырылады. Метақұқық түсінігіне хронологиялық құраушыларды енгізе отырып, автор Әлемдік құқық санатын алғашқы дей отырып, Метақұқықты үшінші деңгейде – Мегақұқықта тереңдету қажеттігін негіздейді. Уақыттың өзгеретінін, өздерінің іс-әрекеттерімен іздерін қалдырған біздің замандастарымыздың мезозойда пайда болуын табиғи құбылыс ретінде негіздей отырып, автор біздің замандастарымыздың сол дәуірдегі адам қызметінің іздерін табу себептерін түсіндіреді. Түйінді сөздер: Өзгеше сана, уақыттың кем тұстары, құқықтық реттеудің деңгейлері, антропогенді құқық, Метақұқық, Метақұқыққа хроноқұраушыларды енгізу, Мегақұқық.
Kleandrov M. Metalaw and megalaw to regulate extraterrestrial relations. In the context of anticipated contacts with Extraterrestrial Intelligence present article comprises the review of three spheres of Metalaw. Author advocates the necessity to extend the Metalaw to its third level – the Megalaw by including the chronological component into the former, while considering the Space Law concept as predeveloped. Proceeding from the fact of modern public activity manifestations belonging to the Mesozoic Era resulting from our contemporaries’ presence during that epoch which was caused by the physical phenomenon of time gaps, the author explains origins of the mentioned constructive activity products that are being discovered nowadays. Keywords: extraterrestrial Intelligence, time gaps, spheres of legal regulation, anthropogenic law, Metalaw, inclusion of chronological component into the Metalaw, Megalaw.
Читать статью

(a_didikin@kazguu.kz)
Актуальность темы настоящей статьи обусловлена недостаточной изученностью проблематики аналитической метаэтики в современной юриспруденции и философии права. Метаэтика на протяжении XX столетия является важной основой переосмысления классических методов познания правовых явлений, в особенности лингвистических конструкций юридического языка. Рассматриваемая в статье лингвистическая концепция Ричарда Хэара, всемирно известного ученого, Председателя и многолетнего участника Аристотелевского общества в Великобритании, позволяет новаторски проанализировать структуру нормативных высказываний в языке морали и языке права. Предмет исследования заключается в анализе способов отображения моральных принципов и моральных предписаний в языке права. Цель работы состоит в теоретическом рассмотрении характера юридически значимого поведения с точки зрения его морально-этических оснований. Новизна темы обусловлена отсутствием в учебной и научной литературе исследований о специфике проявления прескриптивных конструкций языка морали в области права и регулирования правового поведения, а также глубинного анализа конструкций юридического языка в его взаимоотношении с языком этики. В качестве методов исследования применялись как философские подходы, основанные на принципах и идеях аналитической философии (методы лингвистического анализа языковых конструкций), так и общенаучные методы познания (анализ и синтез, абстрагирование и идеализация, индуктивное обобщение), специальные юридические методы (формально-юридический метод толкования нормативных предписаний). Основные выводы статьи заключаются в раскрытии ключевых аргументов концепции нормативных предписаний языка морали, сформулированной британским мыслителем Р. Хэаром. Обосновано, что по аналогии с правовыми высказываниями в языке морали также содержатся нормативные моральные предписания, которые имеют императивный характер, а значит определяют сущность и последствия совершаемых действий субъектом. Такое разделение императивов в языке не позволяет оценивать их с позиции истинности или ложности, так как они мотивируют и регулируют поведение субъекта, а не просто описывают его с точки зрения соответствия фактам. Другим значимым выводом из концепции Р. Хэара является возможность оценки правомерности и этической оправданности поступка с позиции принципа универсализуемости, позволяющего вписать совершенное действие в контекст ситуации и внешних условий поведения субъекта. В отличие от категорического императива И. Канта данный принцип эмпирически подтверждает соответствие или несоответствие правового поведения лица нормативно установленным моральным и правовым предписаниям, имеющим специфическую грамматическую форму в языке. Автором статьи представлен перевод части 4 «Решения на основе принципа» главы 1 «Повелительное наклонение» книги Ричарда Хэара «Язык морали», наиболее репрезентативно иллюстрирующей идейную позицию и взгляды всемирно известного ученого. Ключевые слова: язык морали; язык права; прескриптивные языковые конструкции; оценочные суждения; моральные предписания; моральные принципы; правовое поведение; Р. Хэар.

Дидикин А.Б. Моральдық принциптер мен құқықтық жүріс-тұрыс: Ричард Хэардың лингвистикалық тұжырымдамасын талдау. Бұл мақала тақырыбының өзектілігі қазіргі заңтану мен құқық философиясында аналитикалық метаэтика проблемасының жеткіліксіз зерттелуіне байланысты. ХХ ғасырдағы метаэтика құқықтық құбылыстарды, әсіресе заңдық тілдің лингвистикалық құрылымдарын танудың классикалық әдістерін қайта қарастырудың маңызды негізі болды. Мақалада қаралып отырған әлемге әйгілі ғалым, Ұлыбританиядағы Аристотель қоғамының төрағасы және көпжылдық қатысушысы Ричард Хеардың лингвистикалық тұжырымдамасы мораль тілі мен құқық тіліндегі нормативтік мәлімдемелердің құрылымын жаңаша талдауға мүмкіндік береді. Зерттеу пәні құқық тілінде моральдық принциптер мен моральдық ережелерді көрсету тәсілдерін талдаудан тұрады. Жұмыстың мақсаты - маңызды заңды мінез-құлықтың сипатын оның моральдық-этикалық негіздері тұрғысынан теориялық қарастыру. Тақырыптың жаңалығы оқу және ғылыми әдебиеттерде құқық пен құқықтық жүріс-тұрысты реттеу саласында мораль тілінің прескрептивті құрылымдары көрінуі ерекшеліктері туралы зерттеулердің, сондай-ақ заңдық тілдің этика тілімен қарым-қатынасындағы құрылымын терең талдаудың жоқтығымен байланысты болып отыр. Зерттеу әдістері ретінде аналитикалық философияның принциптері мен идеяларына негізделген философиялық тәсілдер (тілдік құрылымдарды лингвистикалық талдау әдістері), сонымен қатар, танымның жалпы ғылыми әдістері (талдау және синтез, абстракция және идеализация, индуктивті жалпылау), арнайы құқықтық әдістер (нормативтік талаптарды түсіндірудің ресми-құқықтық әдісі) қолданылды. Мақаланың негізгі тұжырымдары британдық ойшыл Р. Хэар қалыптастырған мораль тілінің нормативтік ережелері тұжырымдамасының негізгі аргументтерін ашудан тұрады. Мораль тілінде де құқықтық мәлімдемелер секілді императивті сипатқа ие нормативтік моральдық ережелер бар, яғни субъект жасаған әрекеттердің мәні мен салдарын айқындайды. Тілдегі императивтердің мұндай бөлінуі оларды шындық немесе жалғандығы тұрғысынан бағалауға мүмкіндік бермейді, өйткені олар субъектінің жүріс-тұрысын фактілерге сәйкестік тұрғысынан сипаттап қана қоймайды, оларды ынталандырады және реттейді. Р. Хэар тұжырымдамасынан жасалған тағы бір маңызды қорытынды - бұл әрекеттің құқыққа сәйкестігі мен этикалық негізділігін әмбебаптылық принципі тұрғысынан бағалау мүмкіндігі, ол принцип мінсіз әрекетті жағдайдың мән-мәтіні мен субъект жүріс-тұрысының сыртқы жағдайларына сәйкес келтіруге мүмкіндік береді. И. Канттың категориялық императивінен айырмашылығы, бұл принцип адамның құқықтық жүріс-тұрысының белгілі бір ерекше грамматикалық формасы бар, нормативтік белгіленген моральдық және құқықтық ережелерге сәйкестігін немесе сәйкес еместігін эмпирикалық түрде растайды. Мақала авторы әлемге әйгілі ғалым Ричард Хэардың «Мораль тілі» кітабындағы оның идеялық ұстанымы мен көзқарастарын анығырақ көрсететін 1-тарауы «Бұйрық райдың» «Принципке негізделген шешімдер» атты 4-бөлімін аударып ұсынып отыр. Тірек сөздер: мораль тілі, құқық тілі, прескриптивті тілдік құрылымдар, бағалау пікірлері, моральдық ережелер, моральдық принциптер, құқықтық жүріс-тұрыс, Р. Хэар.

Didikin A.B. Moral Principles and Legal Behavior: An Analysis of Richard Hare’s Linguistic Conception. The relevance of the topic of this paper is due to the insufficient study of the problems of analytical meta-ethics in modern jurisprudence and philosophy of law. Meta-ethics during the XX century is an important basis for rethinking the classical methods of cognition of legal phenomena, especially linguistic constructions of the legal language. The linguistic conception considered in the article by Richard Hare, a world-famous scientist, Chairman and long-term participant of the Aristotelian Society in the UK, allows us to innovatively analyze the structure of normative statements in the language of morality and the language of law. The subject of the study is the analysis of ways to display moral principles and moral prescriptions in the language of law. The purpose of the work is to theoretically consider the nature of legally significant behavior from the point of view of its moral and ethical grounds. The novelty of the topic is due to the lack of research in the educational and scientific literature on the specifics of the manifestation of prescriptive constructions of the language of morality in the field of law and regulation of legal behavior, as well as in-depth analysis of the constructions of the legal language in its relationship with the language of ethics. Both philosophical approaches based on the principles and ideas of analytical philosophy (methods of linguistic analysis of language constructions) and general scientific methods of cognition (analysis and synthesis, abstraction and idealization, inductive generalization), special legal methods (formal legal method of interpretation of normative prescriptions) were used as research methods. The main conclusions of the paper are to reveal the key arguments of the concept of normative prescriptions of the language of morality formulated by the British thinker R. Hare. It is proved that, by analogy with legal statements, the language of morality also contains normative moral prescriptions, which are imperative in nature, and therefore determine the essence and consequences of the actions performed by the subject. This separation of imperatives in language does not allow us to evaluate them from the position of truth or falsity, since they motivate and regulate the behavior of the subject, and not just describe it from the point of view of conformity with facts. Another significant conclusion from R. Hare’s conception is the possibility of assessing the legality and ethical justification of an act from the standpoint of the principle of universalizability, which allows to fit the committed action into the context of the situation and external conditions of the subject’s behavior. In contrast to the Kant’s categorical imperative this principle empirically confirms the conformity or inconsistency of a person’s legal behavior with the normatively established moral and legal prescriptions that have a specific grammatical form in the language. The author of the paper presents a translation of part 4 “Decisions of the Principle” of chapter 1 “Imperative Mood” of Richard Hare’s book “The Language of Morals”, which most representatively illustrates the ideological position and views of the world-famous scientist. Keywords: the language of morality; the language of law; prescriptive language constructions; value judgments; moral prescriptions; moral principles; legal behavior; R. Hare.

Читать статью

(эл адрес)
Мақалада атақты ағылшын заңгер ғалымы Альберт Венн Дайсидің (Albert Venn Dicey) «Rule of law» («Құқық үстемдігі») тұжырымдамасы жайындағы ойлары қарастырылады. А.В. Дайси «құқық үстемдігі» тұжырымдамасын алғаш рет XIX ғасырдың екінші жартысында негіздеген. Дайсидің «құқық үстемдігі» тұжырымдамасының үш ерекшелігі бөліп қарастырылады. Біріншіден, «құқық үстемдігі» – дискрециялық билікке қарама-қайшы келетін жəне мемлекеттік биліктің əлімжеттілігінің, айрықша өкілеттіктерінің немесе тіпті кең өкілеттіктерінің болуын жоққа шығаратын жалпы құқықтың өктемдігі немесе үстемдігі. Екіншіден, «құқық үстемдігі» заң алдындағы теңдікті немесе елдегі барлық таптардың соттар қолданатын жалпы құқыққа бірдей бағынуын білдіреді. Үшіншіден Англияда нормалар мен конституциялық құқық адам құқықтарының қайнар көзі емес, керісінше, соттар анықта ған жəне қолданған адамдардың құқықтарының салдары болып табылады. Сонымен қатар, мақалада «құқық үстемдігі» тұжырымдамасының негізін қалаудағы жəне жетілдірудегі ағылшын соттарының рөлі мен орны атап өтіліп, Британия конституциясының кейбір негізгі қағидаттарының мəнін ашуға əрекет жасалады. Тірек сөздер: Альберт Венн Дайси, құқық үстемдігі, өктемдік, құқықтық мемлекет, конституция, заң, жалпы құқық, сот, ағылшын конституционализмі, конституция қағидаттары. Для цитирования и библиографии: Беларева О.А. Сравнительная характеристика стадий неоконченного преступления по уголовному законодательству Российской федерации и Республики Казахстан // Право и
государство. 2021. № 1 (90). – С. 29-39. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_1_29
читать статью...

The 1215 Magna Carta, or the Great Charter of the Liberties as a legal document, that according to its historical-philosophical origin is an idea embodiment about an origin of the king’s power from «a common law» which provided for «the universal recognition of mutual rights and duties» between the governor and his citizens. As for the historical-political origin, this document appeared as a result of resistance to lawlessness from the monarch as attempt to put the king into a certain legal framework. Finally, the philosophical-legal contents of this document, in the author’ opinion, gives the answer to the question: «Which should be supreme – the rule of law or will of a ruler?». Subsequently, provisions of the Great Charter had a great influence on the development of such human rights, as the right to life and the right to freedom, and also many procedural guarantees which in turn played an important role in the formation of the rule of law concept. Keywords: the Magna Carta, the Great Charter, common law, government under law, the fundamental law, basic rights, due process, the rule of law, constitutionalism, the Constitution.
Темирбеков Ж. Р.: «Ұлы Еркіндік Хартиясы» – ортағасырдағы құқық үстемдігі тұжырымдамасының негізін қалаушы. Ұлы Еркіндік Хартиясы 1215 жылы заңды құжат ретінде өзінің тарихи-философиялық шығуы жағынан «жалпы құқықтан [«common law»]» король билігінің пайда болуы туралы идеялардың жүзеге асуы болып табылады, яғни ол билеуші мен оған бағынатындардың арасында «өзара құқықтар мен міндеттерді жалпы мойындауды» қарастырған. Тарихи-саяси шығу жағынан бұл құжат королдің озбырлығына қарсыласудың нәтижесінде, яғни королді белгілі бір құқықтар шеңберіне енгізуге тырысудан пайда болған. Автордың пікірі бойынша, бұл құжаттың философиялық-құқықтық мазмұны «Не жоғары – құқықтың үстемдігі ме немесе билеушінің еркі ме?» деген сұраққа жауап береді. Соңында, Ұлы Хартияның ережелері адамның өмір сүру құқығы, бостандық құқығы сияқты құқықтарының және құқық үстемдігі тұжырымдамасын қалыптастыруда маңызды рөл атқаратын көптеген процессуалдық кепілдіктердің дамуына үлкен ықпал етті. Түйінді сөздер: Ұлы Еркіндік Хартиясы, жалпы құқық, билеушінің еркі, құқық жетекшілігіндегі билік, негізгі заң, негізгі құқық, әділ заңгерлік процедура, құқық үстемдігі, конституционализм, адам құқығы, Конституция.
Темирбеков Ж. Р.: «Великая Хартия Вольностей – концепту-альный предшественник концепции верховенства права в средневековье». Великая Хартия Вольностей 1215 г., как юридический документ, по своему историко-философскому происхождению является воплощением идеи о происхождении власти короля от «общего права [«common law»]», которое предусматривало «всеобщее признание взаимных прав и обязанностей» между правителем и его подданными. Что касается историко-политического происхождения, то этот документ появился в результате сопротивления произволу со стороны монарха, как попытка поставить короля в определенные правовые рамки. И наконец, философско-правовое содержание данного документа, по мнению автора, дает ответ на вопрос: «Что выше – верховенство права или воля правителя?». Впоследствии, положения Великой Хартии оказали большое влияние на развитие таких прав человека, как право на жизнь и право на свободу, а также многих процессуальных гарантий, которые в свою очередь сыграли важную роль в формировании концепции верховенства права. Ключевые слова: Великая Хартия, общее право, воля правителя, власть под руководством права, основополагающий закон, основные права, справедливая юридическая процедура, верховенство права, конституционализм, права человека, Конституция.
Читать статью

В статье на основе использования комплексного научного подхода рассмотрены теоретические и практические меры обеспечения правовой защиты фундаментальных жизненных ценностей, составляющих в совокупности благоприятные условия в решении вопросов дальнейшего движения нашей республики по пути прогресса и процветания. В интересах плодотворного решения государством указанных задач актуализируется постановка проблемы более подробного исследования сложившихся в настоящее время жизненных реалий через призму многовековой истории и культуры. Взгляд на прошлое показывает, что создание фундаментальных основ Казахского ханства осуществлялось посредством объединения разноплеменных народностей исключительно из убежденности в неоспоримом преимуществе для нормальной жизнедеятельности таких общечеловеческих ценностей, как-то: свобода, справедливость, честность, доброта, взаимное доверие и уважение и другие благородные человеческие качества. Ключевые слова: право, защита, жизненные ценности, социум, политика, свобода, справедливость, архетипы, традиции, ответственность.
Нұртаев Р.Т. Іргелі өмірлік құндылықтарды құқықтық қорғау туралы. Біртұтас ғылыми ұстанымға негізделген мақалада біздің республикамыздың іргелілеуі мен өркендеу жолында әрі қарай алға басуының мәселелерін шешуде қолайлы жағдайлар жасайтын іргелі өмірдің құндылықтарын құқықтық қорғауды қамтамасыз ету үшін теориялық және тәжірибелік шараларды қарастырады. Мемлекеттің осы міндеттерді жемісті түрде шешу мүддесінде қазіргі заманғы өмірлік шындықтарын көп ғасырлық тарих пен мәдениеттің призмасы арқылы егжейтегжейлі зерделеу мәселесін қалыптастыру өзекті мәселе болып табылыды. Өткенге көзқарас көрсеткіші ретінде, қазақ хандығының негізгі іргетасын құру: еркіндікті, әділеттілікті, адалдықты, мейірімділікті, өзара сенім мен құрметтеуді және басқа да адамгершілік құндылықтардың қалыпты жұмыс істеуі үшін сөзсіз артықшылығы бар, аралас этникалық топтарды біріктіру арқылы жүзеге асырылғанын көрсетеді. Түйін сөздер: құқық, қорғау, өмірлік құндылықтар, әлеумет, саясат, еркіндік, әділеттілік, архетиптер, дәстүрлер.
Nurtayev R.T. Legal Protection of Fundamental Life Values. The article uses an integrated scientific approach to examine theoretical and practical measures ensuring the legal protection of fundamental life values, which form favorable conditions for resolving issues on the way of our country towards progress and prosperity. To the benefit of a fruitful resolution by the state of these tasks, the formulation of the problem of a more detailed study of the current realities of life through the prism of a long history and culture is being actualized. The history shows that the creation of the fundamental foundations of the Kazakh Khanate was carried out by uniting mixed ethnic groups solely out ofconfidence in the indisputable advantage of such universal human values as freedom, justice, honesty, kindness, mutual trust and respect, and other noble human qualities for its sustainability. Keywords: right, protection, life values, society, policy, freedom, justice, archetypes, traditions.
Читать статью

Особенностью концепции верховенство права в рамках конституционной теории США, по мнению автора, является ограничение на осуществление государственной власти посредством Конституции, института разделения властей и основных прав. Особое место в американской концепции верховенства права занимают Пятая и Четырнадцатая поправки в Конституцию США, призванные обеспечить лицу «справедливую юридическую процедуру» и «равную защиту закона». Автор отмечает, что понимание и применение концепции верховенства права в США несколько отличается от «классической» модели верховенства права, изначально принятой в Великобритании. Английскую версию, подчеркивающую «исторический» характер «основ права» американские юристы дополнили признанием письменного характера этих «основ», закрепленных в федеральной Конституции и в конституциях штатов. Ключевые слова: Конституция, верховенство права, американский конституционализм, власть под руководством права, основополагающий закон, разделение властей, суд, основные права, справедливая юридическая процедура, равная защита закона.
Темірбеков Ж. Р. АҚШ конституциялық теориясында құқық үстемдігін түсінудің кейбір ерекшеліктері. Автордың пікірі бойынша АҚШ конституциялық теориясы шегінде құқық үстемдігі тұжырымдаманың ерекшелігі болып Конституция, билікті бөлу институты және негізгі құқықтар арқылы мемлекеттік билікті іске асыруына шектеулер табылады. Американдық құқық үстемдігі тұжырымдамасында ерекше орынды тұлғаға «әділетті құқықтық рәсімді» және «заңның тең қорғауын» қамтамасыз етуінқаратылған АҚШ Конституциясына Бесінші және Он  төртінші түзетулер алады. АҚШ-та құқық үстемдігі тұжырымдамасын түсінуі және қолдануы бастапқыда Ұлыбританияда қабылданған құқық үстемдігі «классикалық» моделінен бірқатар ерекшеленетіндігі туралы автор атап айтады. «Құқық негіздерінің» «тарихи» сипатын атап көрсететін ағылшын нұсқасын американдық заңгерлер  федералдық Конституцияда және штаттар конституцияларында бекітілген осы «негіздердің» жазбаша сипаттамасын тануымен толықтырды. Түйінді сөздер: Конституция, құқық үстемдігі, американдық конституционализм, құқық жетекшілігіндегі өкімет, негізін қалаушы заң, билік бөлінісі, сот, негізгі құқықтар, әділетті құқықтық рәсім, заңның тең қорғауы.
Temirbekov Zh. Some features of understanding the rule of law in US constitutional theory. The essence of the concept of the rule of law within the constitutional theory of the United States, according to the author, is a restriction on the exercise of state power by means of the Constitution, institutes of the separation of powers and the fundamental rights. The special place in the American concept of the rule of law takes the Fifth and Fourteenth amendments to the Constitution of the USA that should ensure the person «due process of law» and «equal protection of the laws». The author notes that the understanding and application of the concept of the rule of law in the USA differs from the «classical» model of the rule of law accepted in Great Britain. English version, which emphasizes the «historic» nature of «basis of law» American lawyers supplemented by written acknowledgment of the nature of this «basis» enshrined in the federal Constitution and the constitutions of the states. Keywords: Constitution, the rule of law, American constitutionalism, government under law, fundamental law, separation of powers, court, basic rights, due process of law, equal protection of the laws.
Читать статью

В статье автор утверждает, что концепт естественного права есть не что иное как продукт натурализации, выполненной с помощью ряда интеллектуальных методов. Исследуя природу права, мы сталкиваемся с противоречием: с одной стороны, правовые идеи есть результат движения логического ума, поэтому они не находятся нигде за пределами человеческой культуры, атрибутируемой тому или иному локальному сообществу. С другой стороны, содержание этих идей не является произвольным. Более того, столкновение с этими идеями в повседневной социальной практике демонстрирует нам их неотменяемость, в чем-то сходную с плотностью материальных тел. И как физические объекты имеют собственные законы (статика и динамика), так и правовые идеи несут заключенные в себе непреодолимые и неуничтожимые смыслы, оторвавшиеся от источника своего происхождения и получившие самостоятельное бытие в сфере идеального. Это обстоятельство накладывает ряд логико-эпистемологических ограничений на познавательные усилия, предметом которых выступают правовые нормы. Автор тем не менее далек от уверенности в том, что данные ограничения уже можно кодифицировать в виде аксиоматической системы предписаний, вместо этого он призывает читателей продолжить исследование сложной сферы юридических явлений, опираясь как на системно-структурные интуиции, так и на антропологический дискурс о сущности человека и его предназначении. Ключевые слова: естественное право, социальный порядок, социальные нормы, мышление, логика, концептуализация, принцип конвенциональности, юридическое мышление, теория права, юридическая методология.
Варга Ч. Құқық: табиғат объектісі, ойлау пəні, олардың корреляциясы? // Құқық және мемлекет 2020. № 1-2 (86-87). Б. 4-27. Мақалада автор табиғи құқық тұжырымдамасы бірқатар зияткерлік әдістерді қолдана отырып жасалған натурализация өнімі деп мәлімдейді. Құқықтың табиғатын зерттей отырып, біз қарама-қайшылыққа тап боламыз: бір жағынан, құқықтық идеялар логикалық ақыл қозғалысының нәтижесі болып табылады, сондықтан олар белгілі бір жергілікті қауымдастыққа тән адамзат мәдениетінен тыс жерде орын теппейді. Екінші жағынан, бұл идеялардың мазмұны еркін болмайды. Сонымен қатар, күнделікті әлеуметтік тәжірибеде осы идеялармен ұшырасу бізге олардың толығымен материалдық денелерге ұқсас мызғымастығын көрсетеді. Физикалық объектілердің де өз заңдары (статика және динамика) болатыны сияқты, құқықтық идеялар да өздерінің шығу тегінен алшақтап, идеалды салада дербес болмысқа ие болған тойтарылмайтын және жойылмайтын мағыналарға ие. Бұл мән-жай танымдық күш-жігерге пәні құқықтық нормалар болып табылатын бірқатар логикалық-эпистемологиялық шектеулер қояды. Дегенмен автор бұл шектеулерді аксиоматикалық ұйғарымдар жүйесі түрінде кодификациялауға болатынына сенімді емес, оның орнына, ол оқырмандарды әрі жүйелі-құрылымдық түйсіктерге, әрі адамның мәні мен оның мақсаты туралы антропологиялық дискурсқа сүйене отырып, құқықтық құбылыстардың күрделі саласын зерттеуді жалғастыруға шақырады. Тірек сөздер: табиғи құқық, əлеуметтік тəртіп, əлеуметтік нормалар, ойлау, логика, тұжырымдамалау, конвенционалдылық қағидаты, құқықтық ойлау, құқық теориясы, құқықтық əдістеме.
Varga Cs., Center for Social Sciences Academy of Sciences of the Republic of Hungary: Law: natural thing, subject of thought, their correlation? // Law and state 2020. № 1-2 (86-87). Р. 4-27. In this article, the author claims that the concept "natural law" is nothing more than a product of mental naturalization, performed using a dialectic-phenomenological method. Exploring the essence of law, we find a contradiction (or philosophical problem). On the one hand, legal ideas are the result of the movement of the mind (Verstand), so they are nowhere outside the human culture attributed to one or another local community. On the other hand, the content of these ideas is not empty or random. Moreover, a clash with these ideas in everyday social practice shows their spatiotemporal social irreversibility, somewhat similar to the density of material bodies. These ideas just as physical objects have their own properties (statics and dynamics), their meanings are insurmountable and indestructible. Legal ideas have severed themselves from the source of their origin and have gained independent existence in the collective psychic. This fact imposes a few logical and epistemological restrictions on theories, the subject of which are legal norms. Nevertheless, the author is not convinced that these restrictions can be codified in the form of an axiomatic system of prescriptions; instead, he encourages readers to study further the complex sphere of legal phenomena, relying both on system-structural intuitions and on anthropological discourse about the nature of man and its existential purposes. Keywords: natural law, social order, social norms, thinking, logic, conceptualization, the principle of conventionality, legal thinking, theory of law, legal methodology.
Читать статью

В статье рассматриваются размышления известного английского теоретика конституционного права альберта Венн дайси (Albert Venn Dicey) о концепции «Rule of law», которую он впервые выдвинул во второй половине XIX века. Автор статьи отмечает три особенности концепции верховенства права Дайси, останавливается на особенностях английского конституционализма. Также в работе отмечается роль и место английских судов в формировании и развитии концепции «Rule of law», предпринимается попытка раскрыть сущность основных принципов Британской конституции. Ключевые слова: альберт Венн дайси, верховенство права, господство, правовое государство, конституция, закон, обычное право, суд, английский конституционализм, принципы конституции.
Ж. Р. Темірбеков: Альберт Венн Дайси және «Rule of law» («Құқық үстемдігі») концепциясы. Мақалада атақты ағылшын заңгер ғалымы Альберт Венн дайсидің (Albert Venn Dicey) «Rule of law» концепциясы жайында ойлары зерттелінеді. А. В. дайси «Rule of law» концепциясын алғаш рет XIX ғасырдың екінші жартысында негіздеген. мақала авторы дайсидің құқық үстемдігі концепциясының үш ерекшелігіне, Британ конституционализмінің ерекшелеіктеріне тоқталады. Сонымен бірге мақалада «Rule of law» концепциясын негізін қалауда және жетілдіруде ағылшын соттарының орны белгіленеді, Британ конституциясының негізгі қағидаларының мәнін ашуға әрекет жасалады. Түйінді сөздер: Альберт Венн дайси, құқық үстемдігі, үстемдік, құқықтық мемлекет, конституция, заң, әдет-ғұрып құқығы, сот, Британ конституционализмі, конституция қағидалары. 
Zh. R. Temirbekov: Albert Venn Dicey and the concept of «Rule of law». The article consideres reflections of the famous British constitutional law theorist Albert Venn Dicey about the concept of «Rule of law», which he first put forward in the second half of the XIX century. The author notes three features of the concept of «Rule of law» of Dicey, stops on the features of English constitutionalism. Also in the paper notes the role and place of the English courts in the formation and development of the concept of «Rule of law», an attempt is made to reveal the essence of general principles of the British Constitution. Keywords: Albert Venn Dicey, rule of law, supremacy, Rechtsstaat, constitution, law, common law, court, English constitutionalism, principles of the constitution.
Читать статью

Статья посвящена малоизученной теме в юридической науке – сопоставлению российской и европейской консервативных правовых идеологий. Отмечаются факторы, влиявшие на становление, этапы развития и особенности европейской консервативной правовой идеологии. Автор предлагает типологию консервативных политико-правовых учений Западной Европы. Особое внимание обращается на общее и особенное в европейской и российской консервативных правовых идеологиях. Ключевые слова: консерватизм, политическая и правовая идеология консерватизма, традиционализм, охранительство, стабильность, устойчивость, безопасность, традиция, обычай, антирационализм.
Васильев А.А. Ресей мен Батыс Еуропадағы консервативті құқықтық идеология: ортақ белгілері және ерекшеліктері. Мақала заң ғылымында аз зерттелген тақырыпқа – ресейлік және еуропалық консервативті құқықтық идеологияны салыстыруға арналған. Еуропалық консервативті құқықтық идеологияның қалыптасуына, даму кезеңдеріне, ерекшеліктеріне ықпал еткен факторлар атап көрсетілген. Автор Батыс Еуропаның консервативті саяси-құқықтық ілімінің тұрпаттамасын ұсынады. Ресей мен Батыс Еуропадағы консервативті құқықтық идеологияның ортақ белгілері мен ерекшеліктеріне басты назар аударылады. Түйінді сөздер: консерватизм, консерватизмнің саяси және құқықтық идеологиясы, дәстүршілдік, қорушылық, тұрақтылық, орнықтылық, қауіпсіздік, дәстүр, әдет-ғұрып, антирационализм.
Vasilev A. Conservative legal ideology in Russia and Western Europe: general and special. The article is devoted to poorly studied topic in legal science - comparison of the Russian and European conservative legal ideologies. The work marked the formation of factors, stages of development and characteristics of European conservative legal ideology. The author proposes a typology of conservative political and legal doctrines of Western Europe. Particular attention is drawn to the general and the particular in the European and Russian conservative legal ideology. Keywords: conservatism, traditionalism,stability, sustainability, safety, tradition, custom, anti-rationalism.
Читать статью

(zh_temirbekov@kazguu.kz)
Мақалада атақты ағылшын заңгер ғалымы Альберт Венн Дайсидің (Albert Venn Dicey) «Rule of law» («Құқық үстемдігі») тұжырымдамасы жайындағы ойлары қарастырылады. А.В. Дайси «құқық үстемдігі» тұжырымдамасын алғаш рет XIX ғасырдың екінші жартысында негіздеген. Дайсидің «құқық үстемдігі» тұжырымдамасының үш ерекшелігі бөліп қарастырылады. Біріншіден, «құқық үстемдігі» – дискрециялық билікке қарама-қайшы келетін жəне мемлекеттік биліктің əлімжеттілігінің, айрықша өкілеттіктерінің немесе тіпті кең өкілеттіктерінің болуын жоққа шығаратын жалпы құқықтың өктемдігі немесе үстемдігі. Екіншіден, «құқық үстемдігі» заң алдындағы теңдікті немесе елдегі барлық таптардың соттар қолданатын жалпы құқыққа бірдей бағынуын білдіреді. Үшіншіден, Англияда нормалар мен конституциялық құқық адам құқықтарының қайнар көзі емес, керісінше, соттар анықтаған жəне қолданған адамдардың құқықтарының салдары болып табылады. Сонымен қатар, мақалада «құқық үстемдігі» тұжырымдамасының негізін қалаудағы жəне жетілдірудегі ағылшын соттарының рөлі мен орны атап өтіліп, Британия конституциясының кейбір негізгі қағидаттарының мəнін ашуға əрекет жасалады. Тірек сөздер: Альберт Венн Дайси, құқық үстемдігі, өктемдік, құқықтық мемлекет, конституция, заң, жалпы құқық, сот, ағылшын конституционализмі, конституция қағидаттары.

Для цитирования и библиографии: Темирбеков Ж.Р. Альберт Венн Дайси және Құқық Үстемдігі // Право и государство. 2021. № 1(90). – С. 6-14. DOI: 10.51634/2307-5201_2021_1_6

Темирбеков Ж.Р. Альберт Венн Дайси и Верховенство права. В статье рассматриваются размышления известного английского теоретика конституционного права Альберта Венн Дайси (Albert Venn Dicey) о концепции «Rule of law» («Верховенство права»), которую он впервые выдвинул во второй половине XIX века. Выделяются три особенности концепции «верховенства права» Дайси. Во-первых, «верховенство права» – это господство или верховенство общего права, которое противоречит дискреционной власти и исключает существование произвола, исключительных полномочий или даже широких полномочий государственной власти. Во-вторых, «верховенство права» означает равенство перед законом или равное подчинение всех классов в стране общему праву, которое применяется судами. В-третьих, в Англии, нормы конституционного права являются не источником прав человека, а скорее наоборот, следствием прав людей, определенных и примененных судами. Также в работе отмечается роль и место английских судов в формировании и развитии концепции «верховенства права», предпринята попытка раскрыть сущность основных принципов Британской конституции. Ключевые слова: Альберт Венн Дайси, верховенство права, господство, правовое государство, конституция, закон, общее право, суд, английский конституционализм, принципы конституции.
Temirbekov Zh.R. Albert Venn Dicey and the Rule of Law. The article «Albert Venn Dicey and the Rule of law» is devoted to considering reflections of the famous British constitutional law theorist Albert Venn Dicey about the concept of “Rule of Law”, which he first put forward in the second half of the XIX century. The author notes three features of the concept of “Rule of Law” of Dicey. First of all, the “Rule of Law” is the supremacy of common law, which contradicts discretionary power and excludes arbitrary behaviour, exclusive powers, or even ample powers of state authorities. Secondly, the “Rule of Law” means equality before the law or equal subordination of all classes in the country to the common law that the courts apply. Thirdly, in England, the norms and constitutional law are not a source of human rights, but rather, on the contrary, a consequence of the rights of people determined and applied by the courts. In addition, the paper shows the role and place of the English courts in the formation and development of the concept of “Rule of Law”, and describes an attempt to reveal insights into the essence of basic principles of the British Constitution. Key words: Albert Venn Dicey, rule of law, supremacy, Rechtsstaat, constitution, law, common law, court, English constitutionalism, principles of the constitution.
Читать статью